Ο Philip Kerr στην Αθήνα

"Δεν σχεδιάζω ποτέ αν και ποσά βιβλία θα γράψω ακόμη. Είναι ακριβώς σαν τον απατημένο σύζυγο. Προτιμώ να μην το ξέρω." 

"Δεν υπάρχει τίποτε το δημοκρατικό στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Δεν αποτελεί δημοκρατικό θεσμό."

Ο παγκοσμίου φήμης συγγραφέας νουάρ λογοτεχνίας Φίλιπ Κερ επισκέφθηκε χθες (για δεύτερη φορά) τη χώρα μας και παρουσίασε το τελευταίο του έργο "Άνθρωπος χωρίς ανάσα" σε έναν κατάμεστο χώρο στο Public Συντάγματος. Τη βραδιά συνδιοργάνωσε ο εκδοτικός οίκος του συγγραφέα στην Ελλάδα, Κέδρος. Κριτική μου επί των έργων του μπορείτε να βρείτε εδώ (Τριλογία του Βερολίνου), εδώ (Μοιραία Πράγα) και εδώ (Άνθρωπος χωρίς ανάσα). Στο παρόν άρθρο δεν θα σταθώ σε περαιτέρω κριτική, παρά μόνο θα πω τούτο και θα περάσω στην παρουσίαση: Τα δύο πρώτα  εκδοθέντα έργα του στην Ελλάδα τα θεωρώ κορυφαία στη νουάρ λογοτεχνία. Και λέω νουάρ, διότι αυτό το στοιχείο υπερτερεί, καθώς δε λείπουν ούτε το ιστορικό, ούτε το πολιτικό αλλά ούτε και το αστυνομικό από τα μυθιστορήματά του. Ο συγγραφέας αποφεύγει να πάρει ευκρινή θέση υπέρ μιας πλευράς (Γερμανοί - Εβραίοι) και διατηρεί την οπτική της εσωτερικής - υποκειμενικής αφήγησης. Παρ΄όλα αυτά, εμμέσως πλην σαφώς ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται τη διδαχή του κειμένου. Το τρίτο έργο του (Άνθρωπος χωρίς ανάσα) αν και καλογραμμένο, ενίοτε δημιουργεί την απορία στον αναγνώστη για ποιο λόγο ο δημιουργός του επιμένει τόσο πολύ να γράφει για τη συγκεκριμένη -σημαντικότατη ιστορικά - περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αφού έχουν προηγηθεί αρκετά έργα του παρόμοιου περιεχομένου, τα οποία μάλιστα φλερτάρουν με το χαρακτηρισμό ως "αριστουργήματα".

Λίγα λόγια για το συγγραφέα:

Ο Φίλιπ Κερ είναι Σκοτσέζος. Γεννήθηκε το 1956, τελείωσε τη σχολική του εκπαίδευση στο Εδιμβούργο και σπούδασε νομική στο πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ. Πέρα από τη νουάρ λογοτεχνία, στο παρελθόν έχει γράψει και αρκετά βιβλία για παιδιά, ενώ στη χώρα του αλλά και στην Αμερική θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους συγγραφείς στη νουάρ λογοτεχνία.

Για το αναγνωστικό κοινό:

Στην αρχή της συζήτησης, για να σπάσει τον πάγο δήλωσε ότι έχει συνηθίσει να μιλά σε ένα μικρότερο κοινό και τον συναρπάζει που μια μικρή χώρα, όπως η Ελλάδα, έχει τόσο πολλούς βιβλιόφιλους. Μάλιστα σημείωσε πως είναι αρκετά συνεσταλμένος, αν και προσπαθούσε να μην το δείχνει και πως ακόμη κι αυτή την ώρα που μιλούσε βρισκόταν σε τρομερή αμηχανία. Εξάλλου, κατ' αυτόν, στις περισσότερες των περιπτώσεων το αναγνωστικό κοινό (ηλικιωμένοι συνήθως)  απογοητεύεται μόλις γνωρίζει από κοντά τον συγγραφέα απομυθοποιώντας τον. Μάλιστα υπογράμμισε ότι έχει βρεθεί ως αναγνώστης σε παρουσίαση λογοτεχνικού έργου, όπου από κάτω βρίσκονταν τρία άτομα, εκ των οποίων ο ένας είχε έρθει, γιατί επέμενε να μπει μέσα στο χώρο ο σκύλος του! (Το βρετανικό χιούμορ ομολογώ ότι τον χαρακτήριζε καθ' όλη τη συζήτηση). 

Για το ρόλο του συγγραφέα:

Ύστερα από μια ολιγόλεπτη παρένθεση, μιλώντας μας για το φίλο του Ζεράρ Ντεπαρντιέ και κάποιες χιουμοριστικές ιστορίες που έχουν περάσει μαζί, τόνισε ότι δεν εμπιστεύεται τους συγγραφείς που θέλουν να περάσουν ύπουλα κάποιο μήνυμα με τα έργα τους. Οφείλουν, κατ' αυτόν, όλοι να αφήνουν τον αναγνώστη να βγάζει ο ίδιος το νόημα που προκύπτει μέσα από το βιβλίο με την ολοκλήρωσή του. (Επιτρέψτε μου σ' αυτό το σημείο να διαφωνήσω. Δεν υπάρχει συγγραφέας που σέβεται τον εαυτό του, που να μη θέλει να πει κάτι με αυτά που γράφει, να περάσει κάποιο μήνυμα και ασφαλώς να αφήσει το δέκτη της πληροφορίας να το κρίνει) Πάντως, ομολογώ ότι ο Φίλιπ Κερ στα βιβλία του, τα οποία καταπιάνονται με εντόνως φορτιζόμενα ιστορικά θέματα - ναζισμός, ολοκαύτωμα, κλπ.- αφηγείται ξεκάθαρα μέσα από την οπτική των ηρώων του χωρίς να παίρνει σαφή θέση απέναντι σε όσα διαδραματίζονται. Αφήνει να μιλούν τα γεγονότα. Και τα γεγονότα, τα οποία όπως ο ίδιος δήλωσε, είναι όλα ιστορικώς ελεγμένα, δεν αφήνουν περιθώριο αμφιβολίας περί των απάνθρωπων και των πέρα κάθε λογικής βασανιστηρίων των Γερμανών κατά των Εβραίων από τα ανδρείκελα του Χίτλερ χωρίς να σημαίνει ότι ο τελευταίος δεν ήξερε τίποτα, όπως συχνά λέγεται από τους σύγχρονους υποστηρικτές του.

Για τη σχέση εκδότη - συγγραφέα: 

Η έννοια του συγγραφέα αποτελεί μία διττή όψη. Αφενός ο συγγραφέας είναι εκείνος που κάθεται μόνος του ήρεμα σε ένα τραπέζι και γράφει, αφετέρου δε παρουσιάζεται αλλιώς από τον εκδότη, ο οποίος παίρνει το έργο και το προωθεί με έναν τρόπο που ο δημιουργός του δεν θα μπορούσε ίσως καν να φανταστεί. Με άλλα λόγια, "είναι σαν τον δόκτορα Τζέκιλ και τον Μίστερ Χάιντ". Το κριτήριο της εμπορευσιμότητας παίζει έναν πολύ σημαντικό, αν όχι τον πρωταρχικό ρόλο, στην έγκριση και προώθηση ενός βιβλίου. Κι εδώ μου ήρθε στη μνήμη μου ο εξής προβληματισμός: Τι είναι καλύτερο; Να διαβάζει όσο γίνεται περισσότερος κόσμος ένα έργο, επειδή του επιβλήθηκε τεχνηέντως μέσω της διαφήμισης ή να διαλέξει λίγος και καλός κόσμος το λογοτεχνικό έργο που του αρέσει και να το κάνει δικό του; Μικρή παρένθεση: Ο Μάνος Χατζιδάκις στην γραπτή εισαγωγή του δίσκου του "Ο Μάνος Χατζιδάκις στη Ρωμαϊκή Αγορά" είχε δηλώσει ότι προτιμούσε και παρακαλούσε μάλιστα να κρατήσει για τον εαυτό του και για τους λίγους, που θα τα εκτιμήσουν, όσα από τα τραγούδια του δεν επρόκειτο να αγαπηθούν από το ευρύ κοινό. 

Για τη λογοτεχνική του παραγωγή:

Όταν ο συγγραφέας ρωτήθηκε για το πόσα ακόμη βιβλία θα γράψει απάντησε: "Δεν σχεδιάζω ποτέ αν και πόσα βιβλία θα γράψω ακόμη. Είναι ακριβώς σαν τον απατημένο σύζυγο: Προτιμώ να μην το ξέρω". Πέρα από αυτή την ευφυή ρήση του συγγραφέα, έχει τεράστια σημασία το γεγονός ότι δεν πιέζεται να παράγει. Θα γράψει και θα δώσει κάτι στον εκδότη του και στο ευρύ κοινό, όταν θα νιώθει έτοιμος. Το γεγονός αυτό έρχεται σε αντίθεση με την κατά κόρον καταχρηστική πίεση των εγχώριων και μη εκδοτικών οίκων, οι οποίοι υπογράφουν συμβάσεις δέσμευσης με τους συγγραφείς για ακόμη δύο ή τρία έργα τους μέσα σε αρκετά πιεστικό χρονικό διάστημα.

Για τον Ντέιβιντ Ίρβινγκ: 

Ο τελευταίος γεννήθηκε το 1938, ιστορικός και ασχολήθηκε μέσω άρθρων, μελετών και βιβλίων του με την εικόνα και το έργο του Χίτλερ, υποστηρίζοντας ότι ο τελευταίος δεν ήταν ενήμερος των βάναυσων βασανιστηρίων και του Ολοκαυτώματος, δείχνοντας χωρίς αιδώ τον αμέριστο θαυμασμό προς το πρόσωπό του. Ο Φίλιπ Κερ ρωτήθηκε να εκφράσει τη γνώμη του για το ως άνω πρόσωπο και απάντησε ότι αναμφίβολα αποτελεί μεν ένα μεγάλο ιστορικό, όμως δεν ασπάζεται καθόλου τις μεθόδους και τη φιλοσοφία του.

Για τα μάρμαρα του Παρθενώνα: 

Αρχικά ο Σκωτσέζος - να επισημανθεί - συγγραφέας ανέφερε το εξής γεγονός: "Την πρώτη φορά που ήρθα στην Ελλάδα  βγαίνω έξω από το ξενοδοχείο "Μ. Βρετάνια" και βλέπω κάποιους νεαρούς να σπάνε τα μάρμαρα του ξενοδοχείου. Όταν ρώτησα το προσωπικό αν κάνουν ανακαίνιση, μου απάντησαν ότι τα κόβουν, για να τα πετάξουν στους αστυνομικούς. Ίσως, επομένως, για αυτό δεν θέλει η Βρετανία να σας επιστρέψει τα μάρμαρα", αστειεύτηκε. Στη συνέχεια βέβαια, αν και με ιστορικές ανακρίβειες εκ μέρους του που δεν θα μπω στη διαδικασία να κάνω μνεία, γιατί θα βγω από το θέμα της ανάπτυξης, ανέφερε ότι τα μάρμαρα του Παρθενώνα (και όχι τα "ελγίνεια" όπως τον διόρθωσε κάποιο μέρος του κοινού, περαιτέρω βλ. μία εξαιρετική ανάλυση περί του θέματος εδώ) πρέπει να επιστραφούν στην Ελλάδα υπό την προϋπόθεση πρώτον ότι το ελληνικό κράτος θα πληρώσει το ανάλογο αντίτιμο στην βρετανική κυβέρνηση, η οποία είχε καταβάλει για να τα αγοράσει από τον Έλγιν και δεύτερον ότι θα πρέπει να βρεθεί χώρος για να τοποθετηθούν. (Το Μουσείο της Ακρόπολης αλήθεια δεν το επισκέφθηκε; Εκτός αν είναι τόσα πολλά τα μάρμαρα προς επιστροφή...) Τέλος, πρέπει να δοθούν πίσω στην Ελλάδα υπό τον όρο, κατά τη γνώμη του, ότι θα επιστραφούν επίσης και όλα τα υπόλοιπα ελληνικά μάρμαρα και γλυπτά από άλλες ευρωπαϊκές χώρες που κοσμούν τα μουσεία τους (βλ. Γερμανία, κ.ά.)

Για την Ευρωπαϊκή Ένωση: 

Κατά το συγγραφέα, δεν υπάρχει τίποτε το δημοκρατικό στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Δεν αποτελεί δημοκρατικό θεσμό και οι ευρωεκλογές αποτελούν μόνο μια κατ' επίφαση δημοκρατία, ώστε να κυβερνούν συγκεκριμένα πρόσωπα, τα οποία δεν έχουν εκλεγεί από το λαό και κανείς δεν τα ψήφισε. Προτιμά, όπως είπε, να είναι Βρετανός και να επισκέπτεται τους φίλους Έλληνες από το να φορά την υποκριτική ετικέτα του Ευρωπαίου.

Για την απόσχιση της Σκοτίας:

"Ποτέ μου δεν πίστευα ότι η Σκωτία θα είχε τη δύναμη να ανεξαρτητοποιηθεί. Έχει συνηθίσει να αποτελεί κομμάτι του Ηνωμένου Βασιλείου", δήλωσε ελαφρώς απογοητευμένος.

Επανερχόμενος στο συγγραφικό του έργο, μας ενημέρωσε ότι το HBO σε συμπαραγωγή με τον Tom Hanks θα ξεκινήσουν να γυρίζουν σε σειρά την αριστουργηματική "Τριλογία του Βερολίνου"! Φαντάζομαι ότι αυτό αποτελεί μεγάλο νέο και για τους αναγνώστες του αλλά και για το κοινό που δεν τον έχει γνωρίσει διαβάζοντας κάποιο έργο του. Τέλος, σημείωσε ευφυώς πως πέρα από όλα αυτά, δηλαδή το ρατσισμό, τις εν γένει διακρίσεις, την καταγωγή, τη φυλή και τη θρησκεία σημασία δεν έχει από πού κατάγεσαι, αλλά προς τα πού πας. 

Αυτή ήταν, λοιπόν, μια γεύση από το μεγάλο και ευγενικότατο συγγραφέα Φίλιπ Κερ, με τον οποίο ανταλλάξαμε κάποιες σκέψεις στο τέλος της παρουσίασης και - αν και αιρετικός σε ορισμένα θέματα - σημασία έχει τούτο: ότι είναι ανοιχτός σε όλες τις απόψεις, συζητήσιμος και με δυνατά επιχειρήματα που μέχρι εκείνη τη στιγμή ίσως και δεν είχες σκεφτεί ποτέ. Συμφωνείτε ή διαφωνείτε, έτσι είναι τα μεγάλα πνεύματα: αντιλογίας. Η συγγραφική και πνευματική πορεία ενός ανθρώπου, άλλωστε, πρέπει να μοιάζει σαν ένα καρδιογράφημα: ανήσυχη και με διακυμάνσεις και όχι σαν μια ευθεία γραμμή, που υποδηλώνει το θάνατο των ιδεών και της έμπνευσης.

Τα βιβλία του συγγραφέα κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Κέδρος.

* Ευχαριστώ θερμά την φίλη και τακτική καθηγήτρια Συγκριτικού Δικαίου της Νομικής Σχολής Αθηνών,κα Ελίνα Μουσταίρα, που με ενημέρωσε για την ως άνω παρουσίαση.