Όταν ξεκίνησα να διαβάζω το "Λάθος" του Αντώνη Σαμαράκη, περίμενα πολλά. Και διαψεύστηκα. Ένιωσα ακόμη περισσότερα. Δια στόματος των ηρώων και του αριστοτεχνικού τρόπου γραφής και αφήγησης, ο Σαμαράκης κατορθώνει να καταγγείλει, να ειρωνευτεί, να αντιδράσει, να στηλιτεύσει, να πονέσει και το κυριότερο να πει αλήθειες.
Οι ήρωες τρεις. Ο ανακριτής, ο μάνατζερ και ο ύποπτος. Τρεις και οι αφηγηματικές γωνίες της εξιστόρησης. Τρεις άξονες. Τρεις οπτικές. Τρεις αλήθειες. Τρεις γραμμές υπεράσπισής τους. Ο Σαμαράκης καταφέρνει τα εξής: Περιγράφει ένα γεγονός από την οπτική αφήγησης διαφορετικού προσώπου κάθε φορά. (Tο πάτημα στο πόδι από ένα ύποπτο Α σε έναν άλλο ύποπτο Β. Ο ύποπτος Β πυροβολείται και σκοτώνεται, ενώ ο ύποπτος Α συλλαμβάνεται από την αστυνομία). Ο συγγραφέας καταφέρνει ένα γεγονός - τη σύλληψη και τους λόγους της - να το μετατρέψει από αρχικά γελοίο σε δικαιολογημένο στη συνέχεια.
Ας πούμε όμως δυο λόγια για το έργο και την πλοκή του. Ο μάνατζερ και ο ανακριτής συνοδεύουν έναν ύποπτο για συμμετοχή σε οργάνωση κατά του Καθεστώτος. Μαθαίνουμε ότι το Κέντρο είναι μακριά από εκεί που βρίσκονται αυτοί και πρέπει να πάρουν το πλοίο, ώστε να συνεχίσουν την ανάκριση (στο Κέντρο πλέον). Κατά τη διάρκεια της διαδρομής προς το Κέντρο, το αυτοκίνητό τους χαλάει και αναγκάζονται να το επισκευάσουν, πράγμα που θα τους πάρει σχεδόν μία μέρα. Ο ανακριτής και ο ύποπτος Α, λοιπόν, περνούν μια μέρα μαζί, περιμένοντας να επιδιορθωθεί η βλάβη στο αμάξι. Όμως, η βλάβη είναι εικονική. Το Σχέδιο έτσι υπαγόρευε. Να έρθει κοντά ο ανακριτής με τον ύποπτο Α, ώστε ο τελευταίος να του εκμυστηρευτεί την ομολογία του.
Για την ανάλυση του ευφυέστατου αυτού λογοτεχνικού πονήματος του Σαμαράκη χρειάζονται σελίδες επί σελίδων. Θα μείνω, όμως, στα βασικά.
Ο συγγραφέας κάνει λόγο για: το Καθεστώς: δηλαδή το πολίτευμα, την κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα, την Εξουσία. Είτε για όλα σωρευτικά είτε διαζευκτικά. Το Καθεστώς παρέχει Ασφάλεια και η Ασφάλεια δεν βλέπει κίνητρα, δεν βλέπει χαρακτήρες, παρά μονάχα υπακούει στην τετράγωνη λογική. Το ένα δίπλα στο ένα μας κάνει 2 και όχι 11 για το Καθεστώς. Είσαι ένοχος, επειδή το αποφάσισε το Καθεστώς. Η Δίκη μπροστά του αποτελεί μια τυπική διαδικασία, η οποία οδηγεί, ούτως ή άλλως, στην καταδίκη του κατηγορουμένου. Όμως, προσοχή. Ο Σαμαράκης δεν τείνει ούτε στην αναρχία, ούτε πρόσκειται σε κομματική ιδεολογία, με την αρνητικά χρωματισμένη έννοια που η τελευταία έχει αποκτήσει στις μέρες μας. Είναι πέρα για πέρα πολιτικός μέσα ακριβώς από την έκφραση της δικής του πολιτικής άποψης. Στηλιτεύει και τις δυο πλευρές. Και τον αδικαιολόγητο φόβο του πολιτικού συστήματος, αλλά και τον ύπουλο τρόπο σκέψης των αντικρατικών οργανώσεων, που αποσκοπούν στην αναστάτωση της ειρήνης των πολιτών. Προτείνει τη λύση της διαμαρτυρίας σε ένα πραγματικά δημοκρατικό περιβάλλον. Σκοπός του Καθεστώτος, αν κάποιος πολίτης στοχοποιηθεί, είναι η εξόντωσή του κατά το συγγραφέα (και όχι μόνο).
Η μαθηματική αντίληψη του Καθεστώτος αντικατοπτρίζεται στο Σχέδιο. Το Σχέδιο είναι πάντοτε τέλεια δομημένο, τέλεια οργανωμένο, τέλεια υπολογισμένο. Αν εφαρμοστεί κατά γράμμα, θα φέρει και τα αντίστοιχα αποτελέσματα.
Στη διάρκεια της διαδρομής ο ύποπτος Α και ο ανακριτής - πράκτορας προλαβαίνουν να μοιραστούν στιγμές απροσποίητα ανθρώπινες. Μια βόλτα, γνωριμίες με δυο όμορφες κοπέλες, μια μπάλα, το λούνα πάρκ. (Η δόμηση και περιγραφή της σκηνής μέσα στο σπιτάκι του τρόμου αποτελεί το κερασάκι στην τούρτα της αφηγηματικής αρτιότητας του μυθιστορήματος). Και εκεί είναι που ένας κόκκος ανθρωπιάς αρκεί για να βραχυκυκλώσει την αμείλικτη τελειότητα του καθεστωτικού Σχεδίου. Στο σημείο αυτό ο μηχανισμός εξόντωσης σταματά να λειτουργεί, διότι τα γρανάζια του αποσυναρμολογήθηκαν. Το Πνεύμα αφυπνίστηκε. Ο πολίτης έμαθε να γράφει το πι με κεφαλαίο.
Το τέλος δεν είναι σίγουρα το ιδανικό, αλλά μήπως η ζωή προσφέρει πάντα ιδανικές καταλήξεις; Ο Σαμαράκης έγραψε αυτό το μυθιστόρημα, για να πει πολλά και να καταδείξει ακόμη περισσότερα. Αν και χαρακτηρίζεται αστυνομικό, θα διαφωνήσω. Ναι μεν έχει αρκετά στοιχεία αγωνίας, κάποια μυστηρίου και μια αφήγηση που κεντρίζει συνεχώς το ενδιαφέρον του αναγνώστη, αλλά από την άλλη κρύβει τόσες αλληγορίες, δισημίες και μηνύματα, που αποκλείεται να υποβαθμιστεί ο πολιτικός του χαρακτήρας σε δεύτερη μοίρα. Για αυτό το λόγο και θα το ονομάσω πολιτικό μυθιστόρημα με τζούρες αγωνίας, που κλείνει συνεχώς το μάτι στον άνθρωπο και ψιθυρίζει στον Πολίτη: "Μάθε να γράφεις το όνομά σου σωστά".
* Το μυθιστόρημα του Αντώνη Σαμαράκη επανακυκλοφορεί στην 67η έκδοσή του από τις εκδόσεις Ψυχογιός.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Δηλώστε το "παρών"...