Francis Scott Key Fitzgerald: Επιστροφή στη Βαβυλώνα και άλλες ιστορίες

Οικονομικά προβλήματα, μόρφωση, έρωτες, ζήλια, άγχος για την εκπλήρωση του αμερικανικού ονείρου. Απογοήτευση, επιτυχία, γάμος, εξάρτηση απ' το αλκοόλ, χρηματοπιστωτικό κραχ. Κάποιες λέξεις, για να κλείσουν συνοπτικά μέσα τους τη ζωή του μεγάλου Αμερικανού συγγραφέα (1896 - 1940). Έζησε την ανατολή και τη δύση του αμερικανικού ονείρου. Ήλπισε και έκανε καταχρήσεις, έζησε με ένταση και πάθος, αλλά παράλληλα σε υπερβολή και παραλογισμό. Όλα αυτά τα αναφέρω, διότι ο Φιτζέραλντ είναι κατά κύριο λόγο αυτοβιογραφικός συγγραφέας (βλ. το διήγημα "Το πλουσιόπαιδο", σελ. 153 επ.) Αυτό, βέβαια, δε σημαίνει ότι οτιδήποτε γράφει ανταποκρίνεται πλήρως στην πραγματικότητα. Όμως, τα βιώματά του δεν άφησαν ασυγκίνητη τη λογοτεχνική του πένα.

Η "επιστροφή στη Βαβυλώνα και άλλες ιστορίες" αποτελεί μια συλλογή διηγημάτων με έναν κεντρικό πυρήνα: την εσωτερικότητα των συναισθημάτων. Ο συγγραφέας κεντά στη διαμόρφωση και δομή του ψυχικού κόσμου των χαρακτήρων του. Οι περιγραφές του λειτουργούν σαν να παγώνουν το χρόνο. Είναι μαγικό. Μπορεί μέσα σε μία μόνο πρόταση δέκα λέξεων να κινήσει τα πόδια του ήρωα, τα μάτια του, την καρδιά του και το μυαλό του αναγνώστη. Η περιγραφή του εσωτερικού κόσμου των ηρώων αποκαλύπτεται από τις τύψεις τους, τις ενοχές τους, τα λάθη τους. Στο πρώτο διήγημα, φερ' ειπείν, που αποτελεί και την κορωνίδα της συλλογής (βλ. "Επιστροφή στη Βαβυλώνα"), ο ήρωας επιστρέφει στην πόλη, νηφάλιος πια, να αναλάβει την επιμέλεια της κόρης του από την οικογένεια στην οποία είχε δώσει προσωρινά την κηδεμονία, λόγω του προηγούμενου αλκοολισμού του. Κι εκεί, μέσα από συμπτώσεις της τύχης, ακούσιες συγκρούσεις και αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, το διήγημα λίγο θέλει ώστε να πλησιάσει τον μυθοπλαστικό πλούτο της αρχαιοελληνικής τραγωδίας.
 
Όλα τα διηγήματα του συγγραφέα έχουν κάποια κοινά στοιχεία: την κρεπάλη και την πάλη της μελαγχολίας, την ατμόσφαιρα του τέλους της δεκαετίας του 1920 από τη μια, δηλαδή το τέλος της δεκαετίας της ευμάρειας, του ηδονισμού και της επιπολαιότητας και την αρχή της δεκαετίας της χρεοκοπίας και της κατάρρευσης από την άλλη. Οι ήρωές του ακροβατούν μεταξύ της προηγούμενης χλιδής και της τωρινής διάλυσης. Αυτό  δείχνει και ο Φιτζέραλντ μέσω του έργου του: την αντίδραση του ανθρώπινου είδους στις ξαφνικές αλλαγές, όταν η γη χάνεται κάτω απ' τα πόδια του, τη βίαιη μεταβολή της μέχρι τώρα κατάστασης και την εναλλαγή των συναισθημάτων. Μήπως θα έπρεπε να πάρουμε κι εμείς οι Έλληνες κάτι απ' το μήνυμα του έργου του; Μήπως θα έπρεπε να έχουμε κρατημένο στο πίσω μέρος του μυαλού μας ότι οι μέρες αφθονίας έρχονται και παρέρχονται; Οι κεντρικοί ήρωες του Φιτζέραλντ συχνά κάνουν επίδειξη και προβολή του πλούτου τους. Μετά όμως, στο γύρισμα του τροχού της τύχης, δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες που ανακύπτουν και είτε παραιτούνται απ' την προσπάθεια, είτε προσπαθούν να αγκυροβολήσουν σε άλλο λιμάνι (κυρίως οι γυναικείοι χαρακτήρες - Διακρίνετε άραγε κάποιο διαχρονικό στοιχείο;)

Ο συγγραφέας μας μιλά για πλούτη, πάθη, ζήλιες, ηδονή, με δυο λόγια για μια γεμάτη ζωή με άδειο πυρήνα. Για έρωτες που κατά συνθήκη συνυπάρχουν, μόνο και μόνο λόγω της καταξιωμένης και εύπορης κοινωνικής θέσης του άντρα. Όταν φύγει το χρήμα, έρχεται η ανασφάλεια και ο χωρισμός. Ο έρωτας χάνεται και μαζί μ' αυτόν οι αναμνήσεις. Παρ' όλα αυτά, στην εν λόγω συλλογή δίνεται βάρος περισσότερο στην ευκολία κατάκτησης του άλλου φύλου μόνο και μόνο μέσω της επίδειξης των χρημάτων ή και της δόξας. Το ότι κάποιος ήταν συγγραφέας τότε και είχε και ένα αυτοκίνητο ήταν σαν να είχε έτοιμα χρήματα απ' τον πατέρα του σήμερα. Όλα είναι σχετικά. Ανάλογα με την εποχή και το μορφωτικό επίπεδο του καθενός και της καθεμιάς.

Τέλος, θα σταθώ στο τελευταίο διήγημα με τίτλο: "Η κατάρρευση". Εξωτερική (αμερικανική οικονομία, επιπτώσεις του κραχ στην κοινωνία, κ.ά), αλλά κυρίως εσωτερική. Και εκεί μένει κυρίως και ο συγγραφέας. Η κατάρρευση αντικατοπτρίζει τον ψυχισμό του πετυχημένου Αμερικανού, που απ' την οροφή βρίσκεται ξαφνικά στο πάτωμα. Το κείμενο κυριαρχείται από το πρώτο ενικό πρόσωπο και το απόλυτα εξομολογητικό ύφος. Ο τόνος νοσταλγίας της παλιάς ζωής, της αναγνώρισης των παρελθόντων λαθών και του πεσιμισμού εισχωρεί σε κάθε λέξη του δημιουργού. Παραθέτω κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα: "Είναι αρκετό να πω ότι μετά από μια ώρα περίπου μοναχικής περίπτυξης με το μαξιλάρι μου, άρχισα να συνειδητοποιώ ότι για δύο χρόνια η ζωή μου αντλούσε από πόρους που δεν διέθετα, ότι είχα υποθηκεύσει τον εαυτό μου σωματικά και πνευματικά όσο δεν έπαιρνε." (...) "Κοιμόμουν τώρα από την πλευρά της καρδιάς, διότι ήξερα ότι όσο πιο γρήγορα την κούραζα, έστω και λίγο, τόσο πιο γρήγορα θα ερχόταν η ευλογημένη εκείνη ώρα του εφιάλτη που, σαν κάθαρση, θα με βοηθούσε να αντιμετωπίσω την καινούργια -sic- μέρα" (...) "Μερικές φορές, ωστόσο, το ραγισμένο πιάτο πρέπει να μείνει στην πιατοθήκη, πρέπει να παραμείνει στην ενεργό υπηρεσία ως οικιακή αναγκαιότητα. Δεν μπορείς να το βγάλεις, όταν έχεις καλεσμένους αλλά κάνει για να βάλεις κουάκερ αργά τη νύχτα ή τα απομεινάρια του φαγητού στο ψυγείο..." (...) "Τώρα, η συνηθισμένη θεραπεία για κάποιον που έχει τα χάλια του είναι να σκεφτεί εκείνους που βρίσκονται σε πραγματική ανέχεια ή πάσχουν σωματικά - αυτό είναι ένας μακαρισμός παντός καιρού για την κατάθλιψη εν γένει και μια ωφέλιμη συμβουλή για οποιονδήποτε" (...) "Αναγκάστηκα να πάρω ένα μέτρο που κανείς δεν το παίρνει εκούσια: αναγκάστηκα να βάλω το μυαλό μου να σκεφτεί. Και δεν φαντάζεστε πόσο δύσκολο ήταν! Σαν να μετακινείς μεγάλα μυστικά μπαούλα!" (...) "Το χαμόγελο το φυλάω αποκλειστικά για εκείνους από τους οποίους δεν έχω τίποτα να κερδίσω."

Ο Φιτζέραλντ υπήρξε αδιαμφισβήτητα ένας μεγάλος συγγραφέας και σε καμία περίπτωση αυτές οι λίγες γραμμές δεν μπορούν να απλώσουν, να ερμηνεύσουν ή να αναλύσουν τόσο απλά την πορεία του. Οι κριτικές μου πάντοτε έχουν το στόχο της  ε ι σ α γ ω γ ή ς  στο έργο ενός συγγραφέα και εν προκειμένω αναρωτιέμαι αν ο Φιτζέραλντ δεν είχε την ατυχία να εγκαταλείψει τον κόσμο στα 44 του χρόνια, τι θα μπορούσε να είχε ακόμη προσφέρει στον κόσμο των γραμμάτων. Αγνή ψυχή σε στιβαρά λογοτεχνικά δάχτυλα. Αυτός ήταν και αυτό φαίνεται από το τέλος της "Κατάρρευσης", όπου αναφέρει ότι  "δεν έχω καμία συμπάθεια πια για τον ταχυδρόμο, τον μπακάλη, τον εκδότη, τον άντρα της ξαδέλφης μου, κι αυτοί με τη σειρά τους θα με αντιπαθήσουν, οπότε η ζωή δεν θα είναι ποτέ πια ευχάριστη και η ταμπέλα Cave Canem (προσοχή, σκύλος!) θα κρέμεται μονίμως πάνω από την πόρτα μου. Αλλά θα προσπαθήσω να είμαι πολιτισμένο ζώο και αν μου πετάξεις ένα κόκαλο με αρκετό κρέας μπορεί ακόμη και να σου γλείψω το χέρι."

*Το έργο "Επιστροφή στη Βαβυλώνα και άλλες ιστορίες" κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα σε αριστοτεχνική μετάφραση του Άρη Μπερλή.

** Θερμή παράκληση: Μη δείτε τις κινηματογραφικές μεταφορές των έργων του συγγραφέα! (βλ. Ο υπέροχος Γκάτσμπυ κλπ.) Θα σας απομυθοποιήσουν τη λογοτεχνικότητα του έργου του και την πραγματική του αξία.