Γερανοί, του Τάσου Λειβαδίτη

"Κι αργότερα, όταν με τόσες ελπίδες εγκατασταθήκαμε στο καινούργιο

σπίτι κι αλλάξαμε θέσεις στα έπιπλα

είδαμε πως δεν κρύβεται το παλιό μεγάλο σφάλμα μας και πως τα

πράγματα έχουν μια δική τους μοναξιά

και μια δική τους δικαιοσύνη. Ανοίξαμε τότε το παράθυρο κι είδαμε

τους γερανούς να περνούν.

Αλλά πoιο ήταν το σφάλμα μας; Ποτέ δε μάθαμε. Και μόνο καμιά φορά

μέσα σ' έναν εφιάλτη βρίσκουμε κάποια απάντηση

αλλά δε θέλουμε να την πιστέψουμε. Προς τι λοιπόν τόσα όνειρα αφού

όλα θα τελειώσουν κάποτε

και κανείς δεν ξέρει ποια θα 'ναι η κρίσιμη ώρα --

πράγματα που τ' ανακαλύπτεις όταν είναι πια αργά (πάντα ήταν αργά)

κι η ευωδιά ενός μαραμένου ρόδου είναι πιο τρομερή κι από 'να

φάντασμα.

Κάποτε θα μας πνίξουν τόσα ανείπωτα λόγια."

Τα Χειρόγραφα του Φθινοπώρου, εκδόσεις Κέδρος

ΑναπάντεΧνα μικροσκοπικά διηγήματα: Ένα σημείωμα από τον συγγραφέα Χ. Κανδηλώρο

Το κείμενο που ακολουθεί είναι καμουφλαρισμένη διαφήμιση για το βιβλίο μου «Αναπάντεχνα» Μικροσκοπικά Διηγήματα, που κυκλοφόρησε προ ημερών από τις εκδόσεις “Mabrida” και που βιβλιοπαρουσίασε και βιβλιοανάλυσε στην παρούσα ιστοσελίδα ο κ. Κώστας Λεϊμονής. 

Αγαπητοί αναγνώστες του SCRIPTA MANENT υπάρχουν μερικοί πολύ σοβαροί λόγοι που με κάνουν να πιστεύω πως πρέπει να αγοράσετε χωρίς χρονοτριβή αυτό το βιβλίο:

Ο 1^ος λόγος είναι ότι περιέχει πολλές σημαντικές ιστορικές πληροφορίες από το παρελθόν. Μπορώ να αναφέρω μερικές χαρακτηριστικές περιπτώσεις: Πώς ακριβώς έγινε η ζημιά με το φίδι και την Εύα πίσω από την πλάτη του Αδάμ. Τι απέγιναν τα κλεμμένα μήλα των εσπερίδων. Ποιά ήταν η πραγματική έκβαση του πολέμου της Τροίας. Πως δεν επέλεξε την Κασσιανή ο αυτοκράτορας Θεόφιλος. Ποιά είναι η κρυφή αλήθεια για τη μονή Βατοπεδίου. Τι συνέβη στο μακρύ νησί που είναι απέναντι από το Λαύριο. Αυτό το βιβλίο περιέχει μόνον αλήθειες. Τίποτε από αυτά που γράφω δεν τα έβγαλα από το μυαλό μου. Είναι όλα εικόνες και ιστορίες από πρώτο χέρι, γιατί ήμουν εκεί...

Ο 2^ος λόγος είναι ότι περιέχει αποκαλυπτικές πληροφορίες και για το μέλλον. Θα μάθετε σημαντικά γεγονότα που θα συμβούν σε σας, στην πατρίδα μας, αλλά και στον πλανήτη την επόμενη χιλιετία. Εξαιρετικά νέα έχω καταφέρει να συλλέξω από απόλυτα έγκυρες πηγές ειδικά για το έτος 3060, που θα είναι μια πλούσια σε γεγονότα χρονιά. Εσείς θα έχετε πεθάνει τότε, αλλά, δεν θέλετε να ξέρετε τι θα αντιμετωπίσουν οι απόγονοί σας;

Πρέπει λοιπόν να αγοράσετε τα «Αναπάντεχνα» οπωσδήποτε. Στη συνέχει όμως πρέπει και να τα διαβάσετε. Ένα βιβλίο που μένει πολύ καιρό αδιάβαστο μαραζώνει, κιτρινίζει, μελαγχολεί, δακρύζει και αρχίζει και στάζει στα βιβλία που βρίσκονται στα από κάτω ράφια της βιβλιοθήκης και τα μουσκεύει. Η ζημιά μπορεί να είναι μεγάλη. Αν πάλι παραμείνει ξεχασμένο σε ένα συρτάρι στο σκοτάδι, τότε το μελάνι εξατμίζεται και οι σελίδες γίνονται σιγά-σιγά τελείως λευκές και άδειες. Αντίθετα όταν ένα βιβλίο διαβάζεται από έναν καλό και αγαθό άνθρωπο τότε ευδαιμονεί (το βιβλίο) και αναδίδει ένα ωραίο άρωμα παλιού χαρτιού που τυλίγει τον αναγνώστη και τον εμποτίζει (τον αναγνώστη). Έχετε δοκιμάσει να χαϊδέψετε το εξώφυλλο ενός βιβλίου που αγαπάτε; Αν το κάνετε, κατ’ ιδίαν βέβαια, θα αισθανθείτε τις σελίδες να ανατριχιάζουν. Από ευχαρίστηση.

Ζωή σε στοίχημα

Από επίσκεψή μου στις φυλακές της Φιλαδέλφεια (Η.Π.Α.) το 2010

Η περίπτωση του κ. Ρωμανού δεν είναι καθόλου εύκολη. Δεν έχουμε να κάνουμε μόνο με την ελευθερία στην εκπαίδευση υπό τη σκέπη της εγκληματικής ιδιότητας. Υπάρχει και η σύγκρουση του δικαιώματος για ζωή και αυτοδιάθεσης από τη μία και η υποχρέωση λύτρωσης από κίνδυνο ζωής εκ μέρους των γιατρών και των γονιών από την άλλη (άρθρο 307 του Ποινικού Κώδικα). Νομικά αντεπιχειρήματα μπορούν να εγερθούν πολλά και από τις δύο μεριές, όμως στο παρόν άρθρο θα μείνω σε κάποια βασικά σημεία.

Το δικαίωμα στη ζωή αποτελεί κατά τον γράφοντα "λειτουργικό δικαίωμα", έχει δύο άκρες. Αφενός ο άνθρωπος έχει το δικαίωμα να αναπτύξει ελεύθερα την προσωπικότητά του, άρα και  αυτοκαταστροφικά και αφετέρου το κράτος έχει την υποχρέωση να κρατήσει τον πολίτη σε ένα minimun επίπεδο διαβίωσης (άσχετο αν εν τοις πράγμασι το κάνει ή όχι). Παρεμφερές είναι το θέμα που είχε συζητηθεί πριν αρκετά χρόνια, για το κατά πόσο θα μπορούσε να τιμωρηθεί ο αποπειρών αυτοκτονία, καθώς η τελευταία, αν επιτευχθεί, δεν αποτελεί προφανώς έγκλημα, αφού θύτης και θύμα ταυτίζονται και το τελευταίο παύει να υπάρχει. Σε μια φιλοσοφική διάσταση δε, η αυτοκτονία αποτελεί τον ύψιστο - και πιο ατιμωτικό - τρόπο ελευθερίας και έκφρασης του ατόμου. Άρα, εν προκειμένω, πρέπει να εναρμονιστούν τα εξής: πρώτον, το δικαίωμα ενός εγκληματία (με τη νομική του όρου έννοια) στην εκπαίδευση, σε συνδυασμό με την υποχρέωση του κράτους για τον πλήρη (;) σωφρονισμό του και δεύτερον, η προστασία των νέων ανθρώπων και των πολιτών σε τυχόν υποτροπή του σε δημόσιο περιβάλλον, όπως ένα πανεπιστήμιο.

Η παρακολούθηση των μαθημάτων με στοιχειώδη αστυνομική προστασία, όμως έξω από τις πανεπιστημιακές αίθουσες πώς θα φάνταζε; Ή η αναγκαστική σίτιση με αναισθησία και ορό ενός ενήλικα, ο οποίος εναντιώνεται ειλικρινώς και με ευθύνη γνωρίζοντας ότι μπορεί να προκαλέσει ο ίδιος ακόμη και το θάνατό του; Αναφέρω κάποιους νομικούς και κυρίως βιοηθικούς προβληματισμούς. Η λύση που προτείνεται να μπαλωθεί το ζήτημα με νομοθετική ρύθμιση, με νόμους κομμένους και ραμμένους για κάθε περίπτωση που ξαφνικά εμφανίζεται εμπρός μας, χωρίς ιστορικό προηγούμενο, δεν αποτελεί διέξοδο. Ένα δημοκρατικό κράτος πρέπει να είναι έτοιμο ανά πάσα στιγμή.

Εφόσον προβλέπεται νομοθετικά το δικαίωμα των εγκλείστων καταδικασθέντων να δίνουν εξετάσεις, πράγμα που ενισχύει τον σωφρονιστικό χαρακτήρα του ποινικού μας συστήματος, πρέπει να παρέχεται σε αυτά τα άτομα η δυνατότητα να συμμετάσχουν στις παραδόσεις της σχολής τους. Όσον αφορά τον τρόπο (του προτεινόμενου μέτρου), εδώ έρχεται να συνδράμει η αρχή της αναλογικότητας: με το προσφορότερο και ηπιότερο μέτρο προς εκπλήρωση του σκοπού του δικαιώματος. Η εξ αποστάσεως διαδικτυακή παρακολούθηση σε αίθουσα πολυμέσων σε συνδυασμό με την κατάργηση της υποχρέωσης αυτοπρόσωπης παρουσίας για τους καταδικασθέντες στο πανεπιστήμιο θα προσέφερε μία ικανοποιητική λύση και για τις δύο πλευρές. Ο αντίλογος ότι ο εκάστοτε κρατούμενος δεν αποτελεί φόβο για τη δημόσια τάξη αν του δοθεί εκπαιδευτική άδεια, καθώς εκτίει ήδη την βαριά ποινή του (θεωρία της ειδικής πρόληψης), αποκρούεται με το παράδειγμα του Χ. Ξηρού. (Δεν συγκρίνεται η βαρύτητα των εγκλημάτων αλλά οι τυχόν πράξεις των εγκληματιών.)

Ο κ. Ρωμανός αντιπροσωπεύει τον κάθε απλό καταδικασθέντα νεαρό (και όχι ήρωα, ήρωες δεν είναι τόσο εκείνοι που δεν θέλουν να φάνε, αλλά εκείνοι που δεν έχουν πράγματι να φάνε), ο οποίος δικαιούται να μορφωθεί. Ο κ. Ρωμανός πρέπει να εκπαιδευτεί, ενισχύοντας τον σωφρονιστικό χαρακτήρα της ποινής του κι αυτό πρέπει να το καταλάβει το κράτος. Ο κ. Ρωμανός πρέπει να ζήσει κι αυτό πρέπει να το καταλάβει ο ίδιος. 

Χάρης Κανδηλώρος: ΑναπάντεχΝα

Ακολουθεί η λογοτεχνική οπτική μου πάνω στη νέα και πολλά υποσχόμενη συγγραφική προσπάθεια του Χάρη Κανδηλώρου "Αναπάντεχνα", που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Mabrida/Σοφιανός. Τον ευχαριστώ θερμά για την τιμή που μου έκανε να παρουσιάσω το νέο του βιβλίο, ακόμη μία φορά και από το ιστολόγιο αυτό.

21 “ανεκδιήγητα” διηγήματα – που δεν μπορούν να περιγραφούν δηλαδή – και αυτό γιατί ο X. Κανδηλώρος χειρίζεται άψογα τον ακροβατισμό ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα. Πατά γερά και με αξιοπρόσεχτη τεχνική πάνω στο λεξιλογικό πλούτο της ελληνικής γλώσσας και χωρίς να απομονώνεται στη λογιότητα της γραφής του, μας παραδίδει είκοσι συν ένα κείμενα που ο καθένας θα μπορούσε να χαρακτηρίσει διαφορετικά. Ο λόγος στα χέρια του δεν αποτελεί εν προκειμένω μονάχα το μέσο έκφρασης, αλλά και τον πηλό της δημιουργίας ή καλύτερα – για να προσεγγίσω και το αισιόδοξο, παιδικό πνεύμα του βιβλίου – την πλαστελίνη των προβληματισμών του. Είναι αφηγήματα; Παραμύθια; Ανεκπλήρωτα παιδικά όνειρα; Ή μήπως εν τέλει η διαπίστωση ότι οι άνθρωποι δεν θα μεγαλώσουμε ποτέ; Σε όλους τους τομείς. Κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά, αλλά κυρίως ηθικά και ενδόμυχα.

Η συλλογή περιστρέφεται γύρω από τον κυρίαρχο άξονα της φαντασίας με πρωταγωνιστές τα ζώα, τη φύση, τα χρώματα και στο τέλος τον άνθρωπο, ο οποίος απομυθοποιείται και εν τέλει απογυμνώνεται από την κατ’ εικόνα σάρκα του. Και τότε έρχεται η τραγική διαπίστωση: το τι μένει, δηλαδή, αν βγάλουμε το περιτύλιγμα, το φαίνεσθαι. Την απάντηση έρχεται να μας δώσει η συνεχώς υποβόσκουσα αίσθηση λεπτής ειρωνείας που διαπερνά ολόκληρο το έργο. Οι χίμαιρες, οι μινώταυροι, οι σφίγγες, ο Πήγασος, ο Κένταυρος, οι ιπποπόταμοι παρελαύνουν αγέρωχοι και συμμετέχουν σε ένα συμβολικό παιχνίδι, καθώς δεν υπάρχει ήρωας που να μην αποτελεί και ένα σύμβολο, να μην υποδεικνύει και κάποιον συμβολισμό, να μην πολιορκεί και κάποια αλληγορία. Και εδώ έρχεται να αναδυθεί ένα από τα μεγαλύτερα προσόντα του βιβλίου: ότι δεν αποτελεί απλώς ένα δέσιμο 21 ασύνδετων ιστοριών χωρίς νόημα. Το αντίθετο. Οι ιστορίες προκαλούν την αντίδραση του αναγνώστη, τον κάνουν να σκεφτεί γιατί ειπώθηκε αυτό ή το άλλο. Για ποιο λόγο στους «Μικρούς θεούς» και στα «Μαθήματα ζωής», η εκκωφαντική σιωπηλή ενοχή μας, σκύβει το θλιμμένο της κεφάλι και υποκλίνεται στον οργουελικό κόσμο διοίκησης των ζώων; Σε κάποια στιγμή ρωτά ο μικρός ιπποπόταμος τη μητέρα του τι σημαίνει η λέξη συνετός. Τότε εκείνη του απαντά: «Αυτός που δεν σκέπτεται ανατρεπτικά όπως εσύ, αλλά κοιτάει το συμφέρον του. Πάρε τώρα αυτή τη μεγάλη πλάκα σοκολάτα και άδειασε το μυαλό σου από κάθε σκέψη.» Αλλού ένας γέρος με ολόλευκη γενειάδα απορεί γιατί το πιο προικισμένο ζώο της γης απέτυχε στον προορισμό που του είχε αναθέσει. Και απορούμε κι εμείς τελικά με ένα αμήχανο χαμόγελο. Όμως για λίγο. Διώχνουμε μεμιάς μακριά την ταμπέλα του ωχαδερφιστή, του συμφεροντολόγου. Εμείς δεν είμαστε τέτοιοι. Ποτέ δεν θα μπορούσαμε να είμαστε άλλωστε. Μόνο οι «άλλοι».

Μια ερμηνεία, που θα μπορούσε να συναχθεί, είναι και η εξής: «Ο άνθρωπος δεν διαχειρίστηκε σωστά τον άπλετο χώρο, χρόνο και μυαλό που του δόθηκαν. Η προθεσμία να σώσει τον κόσμο και την ψυχή του ήταν το άπειρο κι όμως, δεν πρόλαβε. Ο χώρος ήταν παντού γύρω του κι όμως, δεν χώρεσε. Αφού, λοιπόν, το πιο έλλογο ον αυτού του πλανήτη αντί να εξελίξει τις δυνατότητές του, έχει καταλήξει κοινωνικά και πολιτικά να ακολουθεί τα ζωώδη ένστικτά του, γιατί, λοιπόν, να συνεχίζει να κυβερνά πάνω στη γη; Ας δοθεί χώρος και στα θεωρούμενα μη έλλογα όντα να κυβερνήσουν. Ίσως το κάνουν καλύτερα.» Αυτή θα ’ταν, λοιπόν, μια σκέψη, και φανταστείτε, βγαλμένη μόνο μέσα από δύο μικρά αποσπάσματα... Οι ακούσιες ή εκούσιες επιρροές του συγγραφέα από το οργουελικό και αισωπικό μοτίβο γραφής εμφιλοχωρούν διακριτικά στα κείμενα. Ο καλύτερος τρόπος να ακονίσουμε τα «γιατί» μας είναι να ξεφυλλίσουμε τις σελίδες και να αναρωτηθούμε ακόμη περισσότερο, όπως για παράδειγμα στο «Συρταράκι του πορτμαντό»: Ο Υπουργός Δημοσίας Σπατάλης του κυβερνώντος κόμματος της Δημοκρατικής Δικτατορίας υποσχεσιολογεί ακατάπαυστα στην τηλεόραση, ενώ παράλληλα ο ήρωας αγοράζει περιχαρής μπαγιάτικα φρούτα και χαλασμένα λαχανικά. Ο συγγραφέας αναποδογυρίζει το λογικό και εξυμνεί το παράλογο. Πέρα από τη δευτερεύουσα οικολογική και φιλοπεριβαλλοντική συνείδηση που σιγοβράζει και στο «Ορκίζομαι», το έργο φλερτάρει εμφανώς με την καθημερινή υποκρισία σε συναλλαγές κάθε είδους: εμπορικές, πολιτικές, κοινωνικές. Το τραγικότερο, όμως, όλων είναι ότι εν τέλει οι αγοραστές, οι πολίτες και οι κοινωνοί αντίστοιχα, θυματοποιούνται με την απόλυτη συναίνεσή τους.

Οι έντονες αμφισημίες του έργου κορυφώνονται στο προτελευταίο διήγημα με τους πέντε κανόνες του σαβουάρ βιβρ, οι οποίοι απαιτούν την απόλυτη τήρησή τους, όπως άλλωστε και οι «αναντίρρητοι» νόμοι του κράτους ή αλλιώς «νόμοι της ζούγκλας».

Το ύφος, τέλος, ακολουθεί ένα κυματοειδές σχήμα και αυτό γιατί δεν παραμένει συνεχώς το ίδιο. Με το χιούμορ να κάνει συχνές εμφανίσεις ανάμεσα στη χαρμολύπη, την αισιόδοξη ή μη οπτική των πραγμάτων, το ρεαλισμό και το σουρεαλισμό, η γραφή καταφέρνει να προσελκύσει τους εν δυνάμει αναγνώστες και να κερδίσει τους εν ενεργεία. 

Ο Χ. Κανδηλώρος μ’ αυτή την δεύτερη εκδοτική του πρόταση μετά το “θεατρικό” «Πέρασμα» (εκδόσεις Δωδώνη, 2010), γράφει αντισυμβατικά, πράγμα που λειτουργεί προς τιμήν και του εκδοτικού οίκου που προωθεί το έργο. Δεν ακολουθεί την πεπατημένη: Ήρωας δεν είναι ένας άνδρας γύρω από τον οποίο περιστρέφονται τα πάντα και πρέπει να αναπτύξει υπερδυνάμεις, για να τα βγάλει πέρα. Ούτε πρωταγωνιστεί κάποια γυναίκα που έχει χρόνια να ζήσει τον έρωτα και τον αναπολεί μέσα από 500 σελίδες πάθους που δεν έχει τίποτα να προσφέρει στη λογοτεχνία.

Τα κείμενα αυτά θα μας κάνουν να ταξιδέψουμε για μια σπιθαμή στο μέλλον, να ρίξουμε κλεφτά μια ματιά και γιατί όχι, επιστρέφοντας στο παρόν μας, ακόμη και να το διαμορφώσουμε... «Μια αστραπή η ζωή μας, μα προλαβαίνουμε», είχε πει ο μεγάλος Νίκος Καζαντζάκης. Θα μας κάνουν να νοσταλγήσουμε την παιδικότητα των νεανικών μας χρόνων, να περιμένουμε με καρτερικότητα τη σοφία των άλλων, πιο μεγάλων χρόνων, να παίξουμε με τον ακοίμητο έφηβο που κρύβουμε μέσα μας. Το βιβλίο αυτό το τελευταίο εξυμνεί. Αυτό το τελευταίο προστατεύει. Το μικρό παιδί που με χέρια και πόδια - εγκλωβισμένο στον απαγορευτικό τομέα των «μη» του μυαλού μας - γρατζουνά λυσσασμένα τις αισθήσεις μας, θέλοντας να ξεπηδήσει μέσα από την κολυμβήθρα της τέχνης. Και η λογοτεχνία μέσα από το γοερό, αλλά και συνάμα τόσο γλυκό του κλάμα, έρχεται να μας βρει με έναν μαγικό τρόπο: αναπάντε(χ)να.