Μια γουλιά δημοκρατία (Επαινος Δοκιμίου από την Πανελλήνια Ενωση Λογοτεχνών)

 

Η αλήθεια είναι ότι όλα ακούγονται ωραία, όταν είναι απρόσωπα. Όταν συμβαίνουν στο διπλανό και όχι σε εμάς τους ίδιους... Μα ποιος είναι άραγε ο δίπλα; Ο δίπλα είναι ο προηγούμενος του επόμενου και ο επόμενος του προηγούμενου. Ο δίπλα είναι ο σπασμένος μας καθρέφτης, χάρη στον οποίο δεν μπορούμε να αναγνωρίσουμε το είδωλό μας. -Τι τραγικό αν σκεφτούμε ότι είδωλο ονομάζουμε και το πρότυπο!- Ο δίπλα είναι ο εσύ, ο εγώ, η αυτή, οι εκείνοι, που δεν προλάβαμε να μάθουμε ή που ενώ μάθαμε, δεν προλάβαμε να γνωρίσουμε. Ίσως και να βιαστήκαμε να κρίνουμε. Αυτό ήταν πάντοτε το μεγάλο μας πρόβλημα. Το εγώ. Το «τις πταίει». Πάντοτε ερωτήσεις μερικής άγνοιας και ποτέ ολικής. Κι αν φταίω εγώ; Δεν είναι δυνατόν να συμβαίνει κάτι τέτοιο! Πού ακούστηκε;

Τ α  π ά ν τ α  ξ ε κ ι ν ο ύ ν  α π ό  ε μ ά ς. Εσένα, εμένα, το διπλανό, που ούτε καν το όνομά του ξέρουμε, παρά μόνο ότι κάθε βράδυ παίρνει ένα πακέτο τσιγάρα από το απέναντι ψιλικατζίδικο και πετάει τη σακούλα των σκουπιδιών (ανακύκλωσης) γύρω στις 12.30 το βράδυ. Κατά τα άλλα, ποιος νοιάζεται;

Η κλίση της προσωπικής αντωνυμίας είναι αρκετά εγωιστική. Ξεκινά από το εγώ. Ίσως αν ξεκινούσε από το εμείς, να έπιαναν τόπο και τα «Απομνημονεύματα» του Μακρυγιάννη. Ψυχορραγούμε και αντί να κοιτάξουμε τη δική μας πληγή, μπήγουμε το μαχαίρι του διπλανού μας ακόμη πιο βαθιά, για να πονέσει περισσότερο. Η τήρηση των (δίκαιων) νόμων και του Συντάγματος αποτελούν αναγκαία και ικανή συνθήκη για την οικονομική μας ανάπτυξη από τη μία. Όμως, η τήρηση των αξιών και της τιμής αποτελούν απαραίτητες συνιστώσες για την ηθική μας ανάταση από την άλλη. Φιλία χωρίς θυσίες δεν κρατιέται. Οικονομία χωρίς σοβαρό πρόγραμμα δεν χτίζεται. Αγάπη χωρίς συναίσθημα δε λογιέται.

Η Ελλάδα δεν έχει πόδια, χέρια και κεφάλι, για να τα κάνει όλα μόνη της. Ελλάδα είσαι εσύ, είμαι εγώ. Ελλάδα είμαστε όλοι. Η Ελλάδα δεν είναι τρίτος ενικός, αλλά πρώτος πληθυντικός. Μόνο έτσι πρέπει να αντιμετωπίζεται από εδώ και πέρα: Ως σύνολο. Διαφορετικά θα εξανεμιστεί και η τελευταία ελπίδα επιβίωσης του ανθρώπινου όντος σε αυτή την επικράτεια. Ενός όντος που μέχρι τώρα είχε παρεξηγηθεί. Δεν θα έπρεπε να έχει μια υποτυπώδη τιμή, αλλά μια πραγματική αξία.

            Σ’ αυτό, δε, το σημείο θα σταθώ σε τέσσερα ζητήματα καίριας νομικής και πολιτειακής υφής, που άπτονται της ποθητής, ενιαίας βούλησης του λαού, ως φορέα εξουσίας και χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής ειδικά την τόσο δύσκολη τωρινή περίοδο που βιώνει η χώρα.

1. Κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή  σ τ α θ ε ρ ό τ η τ α: Η προσφυγή στις κάλπες πρέπει να συνοδεύεται πάντοτε από το σκοπό συνέχισης της ομαλότητας του πολιτεύματος. Σε ένα κράτος που γίνονται συνεχώς εκλογές διακυβεύονται: α. το διεθνές του κύρος, β. η εσωτερική του οργάνωση, γ. η υπακοή στους νόμους από τους πολίτες, καθώς λείπει η αυστηρή ηγεμονική φύση του κράτους, όπως επίσης κυριαρχούν δ. ο ιδεολογικός αποπροσανατολισμός - μεταπήδηση πολιτικών από το ένα κόμμα στο άλλο, καθώς και ε. η συνεχής δημιουργία πολιτικών κομμάτων χωρίς μεστό πυρήνα ιδεών και ουσιώδη πρόταση πολιτικού προγράμματος. Οι επαναλαμβανόμενες εκλογές  μ ό ν ο  τ ό τ ε  μπορούν να πραγματοποιηθούν, όταν υπάρχει σαφής έλλειψη δημοκρατικής νομιμοποίησης της κυβέρνησης και η συνοχή της δεν μπορεί να εξασφαλιστεί από ευρεία κοινοβουλευτική πλειοψηφία.

2. Η  δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό τ η τ α  τ ο υ  π ο λ ι τ ε ύ μ α τ ο ς: Το δόγμα «αποφασίζουμε και διατάζουμε, επειδή έτσι μας υπαγορεύει η διεθνής κοινότητα», πρέπει να συμβαδίζει με την αρχή της κρατικής κυριαρχίας και πάνω από όλα της ανθρώπινης αξίας, καθώς οι Έλληνες μπορεί να είναι αποδέκτες εντολών, αλλά πάνω από όλα είναι κι αυτοί άνθρωποι με προσωπικότητα και φορείς δικαιωμάτων. Η δέσμευση του κράτους από τις διεθνείς συμβάσεις (άρθρο 28 του ανώτατου πολιτειακού μας Χάρτη) δεν μπορεί να εξικνείται ως την προσβολή του πυρήνα των ατομικών δικαιωμάτων των πολιτών. Ειδικά η επίκληση του δημοσίου συμφέροντος από τα δικαστήρια στην εφαρμογή δυσβάσταχτων υπερκρατικών συμφωνιών δεν μπορεί να φτάνει ως την υπέρμετρη, αδικαιολόγητη και επαναλαμβανόμενη επιβολή φόρων πάνω στην ίδια ακίνητη περιουσία (αν και, κατά τα άλλα, το μέτρο έχει έκτακτο χαρακτήρα!). Δεν μπορεί το Σύνταγμα από τη μία να επιτάσσει σχετικά με την επιβολή των οικονομικών βαρών σεβασμό στην  α ρ χ ή  τ η ς  α ν α λ ο γ ι κ ό τ η τ α ς  και από την άλλη να υποχρεώνει στον άνεργο σε καταβολή φόρου εισοδήματος! Είναι σαν να δίνει κανείς σε έναν πεινασμένο διαβητικό σοκολάτα, για να ξεχάσει το αίσθημα της πείνας του!

3. Π υ ρ ή ν α ς  τ ω ν  α τ ο μ ι κ ώ ν  δ ι κ α ι ω μ ά τ ω ν: Δεκάδες καθημερινά φαινόμενα παραβίασης: προσβολή προσωπικότητας, de facto κατάργηση εργασιακών δικαιωμάτων, καμία δυνατότητα αξιοποίησης της οικονομικής ελευθερίας, αργοκίνητη (σε επίπεδα τραμ) δικαιοσύνη, μάταιη προσμονή για μια δίκαιη δίκη. Η Ελλάδα, εφόσον ορέγεται την πλήρη συμμετοχή της στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και ορθώς, καλό θα ήταν να μην ακολουθεί μόνο άκριτα οικονομικές πολιτικές, αλλά να τηρεί και τις υποχρεώσεις της από κείμενα που έχει ήδη υπογράψει και κυρώσει εδώ και χρόνια, όπως η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και σαφώς να σέβεται πάνω από όλα το ίδιο της το σπίτι, το Σύνταγμά της.

4. Κ ο ι ν ω ν ι κ ό  κ ρ ά τ ο ς  δ ι κ α ί ο υ: Οι πολίτες αναζητούν το κοινωνικό κράτος πρόνοιας που το Σύνταγμα κηρύσσει. Δικαίως. Ο ανώτατος πολιτειακός Χάρτης, ευαγγελίζεται και εντέλλεται, συστηματικά ερμηνεύοντάς τον, ένα κράτος που στέκεται δίπλα στον πολίτη και, σε περιπτώσεις που αυτό δε συμβαίνει, ο τελευταίος οχυρώνεται και εφοδιάζεται με ατομικά δικαιώματα που του παρέχουν πλήρη άμυνα έναντι των κατά παρέκκλιση κρατικών παρεμβάσεων. Στον όρο της πρόνοιας δεν θα μείνω για πολύ, καθώς αν υπήρχε οικονομική πρόνοια τώρα δεν θα είχαμε αυτόχειρες λόγω χρεών, αν υπήρχε πρόνοια υγείας δεν θα υπήρχαν γιατροί με φακελάκια, αν υπήρχε πρόνοια παιδείας δεν θα κατέκλυζε τον κόσμο η παραπαιδεία και ούτω καθεξής[1].

Οι παραπάνω τέσσερις άξονες αποτελούν τέσσερις διαφορετικές όψεις ημιτελών, ως προς την νομοθετική τους εκπλήρωση, συνταγματικών εντολών. Το Σύνταγμα κατοχυρώνει το πλαίσιο μέσα στο οποίο ένα δημοκρατικό κράτος θα αναδείξει πολίτες με δικαιώματα και υποχρεώσεις. Πολίτες μονάχα με υποχρεώσεις αλλά χωρίς δικαιώματα δεν νοούνται.

«Απαγορεύονται οι συναθροίσεις μέχρι τις 8 το απόγευμα», «...καθ’ υπόδειξη της αστυνομίας και για λόγους ασφαλείας οι σταθμοί του μετρό στον Ευαγγελισμό, το Σύνταγμα και το Πανεπιστήμιο θα παραμείνουν κλειστοί», ακούγεται συχνά από τα ηχεία του υπόγειου σιδηρόδρομου. Και εκεί αναρωτιέμαι αν έχουν ανακοινωθεί οι προγραμματικές δηλώσεις των Τριάκοντα. Αναρωτιέμαι ποιο πολίτευμα έχει μεν εκλογές, αλλά απαγορεύει τις συναθροίσεις. Αναρωτιέμαι για το ποιο πολίτευμα επιτρέπει την ελεύθερη ανάπτυξη προσωπικότητας και παράλληλα μέλη κόμματος, ενταγμένου στο Κοινοβούλιο, επιτίθενται σε αλλοδαπούς συνανθρώπους. Αναρωτιέμαι ποιο πολίτευμα επιτρέπει τη συνταγματική αναθεώρηση και ταυτόχρονα στους λειτουργούς του να ανακηρύξουν κάποιες προφανώς αντισυνταγματικές διατάξεις κοινών νομοθετημάτων ως τέτοιες. Μα ασφαλώς η δημοκρατία. Όχι όπως θα έπρεπε να ’ναι. Αυτή θέλουμε δρόμο να τη φτάσουμε. Μιλάμε για μία εν τοις πράγμασι δημοκρατία, πιασμένη στα χείλη πολλών, που αγκομαχά να θυμηθεί τον παλιό της εαυτό, στα απομεινάρια ενός κράτους, για  το «δημόσιο συμφέρον» του οποίου θυματοποιείται σε καθημερινή βάση.

Μα, δεν είμαστε δημοκρατικό κράτος; Σύμφωνα με μια γρήγορη ματιά στα χαρτιά μου, επισήμως λέει πως ναι. Είμαστε. Όμως πίσω από τις κάμερες, όταν σβήνει το χαμόγελο του δημοσιογράφου ύστερα από τη βραδινή του ευχή για καληνύχτα, σβήνει και η ελπίδα επαναφοράς ή, ανανέωσης – καλύτερα – του τωρινού μας πολιτεύματος. Ως λύση προκρίνεται συχνά από νομικούς και δη συνταγματολόγους, η αναθεώρησή του, ένα πολιτικό λίφτιγνκ με άλλα λόγια, που αν ταιριάξει χρονικά με τη στρατηγική του κυβερνώντος κόμματος, μπορεί να αποφέρει πολλούς καρπούς. Και όπου καρποί εννοούνται οι ψήφοι.

Όμως αρκεί μια αναθεώρηση λέξεων, όταν δεν συνοδεύεται και από αναθεώρηση σκέψεων; Θα αποδώσει μία συνταγματική αναθεώρηση πραγματικούς πολιτειακούς καρπούς, όταν οι αποδέκτες της δεν είναι έτοιμοι για τη νέα προσαρμογή; Ως κεντρικό πρόβλημα αναδύεται η νοοτροπία του λαού και ως εκ τούτου η ηθική μας κρίση, που συμπορεύεται με τις οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές της εκφάνσεις. Η αξιακή κρίση αποτελεί τη μεγαλύτερη τροχοπέδη για οποιαδήποτε αλλαγή. Η ηγετική πρωτοβουλία και μαζί μ’ αυτή η βουλητική της ένταση δεν αρκούν για την αντιμετώπιση σοβαρών κοινωνικών προβλημάτων, που έχουν τα θεμέλιά τους σε καλά διατηρημένες απαξίες και ξεχασμένα ιδανικά περασμένων χρόνων. Η φενάκη του περιούσιου λαού, της καλοτυχίας της γέννησής μας σ’ αυτόν τον τόπο και η επανάπαυση ότι κάποτε πριν από εμάς δίπλα στα μεζεδοπωλεία του Θησείου περπατούσε κάποιος Περικλής δεν μπορούν να αντέξουν τα ρήγματα που έχουν παρουσιαστεί στο τώρα. Δεν μπορούμε να αντιμετωπίζουμε καταστάσεις βασισμένοι μόνο στην πείρα του παρελθόντος και στην ελπίδα του μέλλοντος. Η αντιμετώπιση του τώρα χωρίζει το κάποτε από το ποτέ. Αυτό αν καταλάβαιναν οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποί μας, αυτό αν εμπεδώναμε εμείς κι αυτό αν περνούσε ως μήνυμα στην υπόλοιπη Ευρώπη, ίσως και να ’χε γίνει η αρχή. Και μια τέτοια αρχή δεν μπορεί να γίνει με δυσανάλογους περιορισμούς ατομικών δικαιωμάτων, ούτε με υποσχέσεις από ευαγγελίζοντες πολιτευτές. Δεν μπορεί να γίνει από μια συνεχώς διαμαρτυρόμενη αντιπολιτευτική στρατηγική χωρίς κεντρικό ιδεολογικό πυρήνα, ούτε από «δράστες» του πρόσφατου πολιτικού παρελθόντος, για τους οποίους λειτουργεί το ελαφρυντικό της αρχής «in dubio pro reo» (εν αμφιβολία υπέρ του κατηγορουμένου).

Οι μεγάλες αλλαγές έρχονται ύστερα από μεγάλες επαναστάσεις, σύμφωνα με την ιστορία. «Σαφώς», θα συμφωνούσε κανείς. Και προς αποφυγή της ερμηνείας βιαιότητος του όρου «επανάσταση», ποιος είπε ότι επανάσταση γίνεται μόνο με αίμα; Η πιο τρομακτική επανάσταση είναι η αντίσταση μέσω των ιδεών, μέσω του ενωτικού σκοπού του καλού της πατρίδας μας, της αίσθησης να λέμε: «I come from Greece» και να μην περιμένουμε την εκκωφαντική σιωπή της συμπαράστασης, αλλά το σιωπηλό χαμόγελο της ευγνωμοσύνης.

Πέρα όμως από τα παραπάνω, υπάρχουν πολλές ενδείξεις αποσταθεροποίησης της  ο υ τ ο π ι κ ή ς  δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς  που διατρανώνει το Σύνταγμά μας και της υποτυπώδους δημοκρατίας που επικρατεί εν τοις πράγμασι. Πριν καιρό, δύο χρόνια περίπου, μια δασκάλα επιπλήχτηκε από τη διευθύντρια του σχολείου της, καθώς κατά το μάθημα της Μουσικής έβαλε στα παιδιά να ακούσουν το τραγούδι: «Κεμάλ» του Μάνου Χατζηδάκι. Η διευθύντρια απαγόρευσε τη διδασκαλία του συγκεκριμένου κομματιού για λόγους αποτροπής ισλαμικής προπαγάνδας, ύστερα από την καταγγελία ενός «τάξης και ηθικής» γονέα! Και διερωτώμαι: Πόσο πίσω ακόμα μπορεί να πάει η εκσυγχρονισμένη, ευρωπαϊκή μας χώρα; Πόσο απέχει πλέον από το «ανήκομεν εις τη Δύσην;». Γιατί άραγε μπήκαμε εν τέλει στη δίνη της ευρωπαϊκής ενοποίησης; Λογοκρίνεται ο Χατζηδάκις! Λογοκρίνεται ο Γκάτσος! Σε λίγο θα απομυθοποιηθεί και ο Σωκράτης ως προδότης του Έθνους, επειδή κιότεψε και δεν απέδρασε από την φυλακή, αφού άφησε την ευκαιρία να του ξεφύγει!

Η χώρα έχει χάσει τους ρυθμούς της. Οι πολίτες σαν κοιμισμένα πρόβατα προσπαθούν να προσανατολιστούν στο δόλωμα του κάθε πολιτικού κόμματος, καταβάλλοντας κόπο μήπως ξεθάψουν κάποια παραπεταμένη ελπίδα. Το αξίζουμε άραγε; Τα κόμματα προσπαθούν να πιαστούν από κάποια σανίδα σωτηρίας μήπως και κατορθώσουν να αποκτήσουν μερικά γραμμάρια παραπάνω στην κοινοβουλευτική τούρτα, ενώ παράλληλα η νομοπαρασκευαστική διαδικασία τρέχει σαν καταρράκτης, ακολουθώντας τις εξωτερικές επιταγές βιάσης. Οι νέοι νόμοι φυτρώνουν ασταμάτητα, οι κώδικες δικονομιών αλλάζουν πλέον ανά μήνα και ειδικές διατάξεις εισχωρούν σε νομοσχέδια άσχετων εντελώς ζητημάτων από αυτά που οι πρώτες ρυθμίζουν. Το καμάρι, δε, της δημοκρατίας, οι πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, ακτινοβολούν ισχύ με αμφίβολη της συνταγματική τους εναρμόνιση και δικαιολόγηση. Ταυτόχρονα, τα οικονομικά μέτρα καλά κρατούν. Απόρροια όλων η εκδικητική ψήφος που δίνει σε ναζιστικές κομματικές οργανώσεις πιθανότητες εξουσίας και άτυπη νομιμοποίηση βίας κατά συνανθρώπων. Αυτή άραγε είναι η Ελλάδα που οραματιζόμασταν, μόλις έσβησαν τα βεγγαλικά στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004;

Ξεφυλλίστε σελίδες, δείτε σκηνές να περνούν γρήγορα από μπροστά σας, αφήστε την απόγνωση με την οργή να εναλλάσσονται να παλεύουν για το ποια απ’ τις δυο θα βγει νικήτρια στην Ελλάδα του σήμερα και ποιον θα βρουν ως αντίπαλό τους στην  α β έ β α ι η  Ε λ λ ά δ α  του αύριο. Ξεχυθείτε στους δρόμους, τους μάρτυρες των ζωών κάποιων «αφελών» ανθρώπων (ανάμεσά τους κι εγώ) που πίστευαν ότι με μία ολυμπιακή φλόγα η Ελλάδα θα ακμάσει. Κλείστε τις κατευθυνόμενες τηλεοράσεις, μαζί και τα παράθυρά τους. Κάνουν ρεύμα. Όχι το ηλεκτρικό. Αυτό έχει κοπεί. Απομακρυνθείτε από τη Βουλή, πενθούν τη δημοκρατία. 

Τότε γιατί ελπίζουμε; Διότι, για να εξακολουθώ να γράφω σημαίνει ότι κάπου ελπίζω. Όμως, ποιος είπε ότι το «ελπίζω» ακτινοβολεί μόνο μια σημασία; Ελπίζω σημαίνει πρώτον, έχω ελπίδα και δεύτερον έχω την ελπίδα, πιστεύω. Έχω πάψει να έχω την ελπίδα ότι πάμε κάπου ως χώρα και ως κρατική οντότητα που σέβεται πάνω από όλα τον εαυτό της, την ιστορία της. Πλέον προσπαθώ να έχω μόνο ελπίδα. Σκέτη, ούτε καν μέτρια, όπως ο καφές της παρηγοριάς, που σερβίρουν οι οικογένειες όσων έχουν αυτοκτονήσει λόγω της οικονομικής κρίσης.

Εξηνταπεντάχρονος άνδρας πριν κάποιους μήνες αποφάσισε να δώσει οριστικό τέλος στη ζωή του, πέφτοντας στις γραμμές του μετρό στην Ακρόπολη. Ο συρμός τον διαμέλισε. Γρήγορος θάνατος. Ανώδυνος. Δωρεάν. Η επιλογή επί της ζωής είναι και επιλογή επί του θανάτου.

Το παραπάνω δεν αποτελεί το μοναδικό περιστατικό. Μέχρι τώρα τουλάχιστον μία αυτοκτονία ή απόπειρα αυτής συμβαίνει το μήνα στον υπόγειο σιδηρόδρομο. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ο αυτόχειρας, όπως και πολλοί άλλοι, αποφασίζει να αυτοκτονήσει εκεί. Οι πιθανότητες επιτυχίας του σχεδίου του βαίνουν συντριπτικά υπέρ του. Η απόγνωση που κυριαρχεί στο αίμα του και η απογοήτευση για ένα χειρότερο μέλλον δεν του δίνουν ευκαιρίες έστω και μιας απειροελάχιστης αισιοδοξίας. «Η Ελλάδα κέρδισε το στοίχημα με το Ευρώ», γράφει παράλληλα πρωτοσέλιδο μεγάλης εφημερίδας, ενώ με μικρά γραμματάκια σε μια πλαϊνή στήλη άλλου φύλλου, πλησίον του πρώτου, αναφέρεται ότι «ο κίνδυνος νέου μνημονίου και απομάκρυνσης από την ευρωζώνη καλά κρατούν σύμφωνα με επίσημες δηλώσεις Ευρωπαίων αξιωματούχων». Απροπό, το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε προς χάριν του δημοσίου συμφέροντος το Μνημόνιο συνταγματικό λόγω του  έ κ τ α κ τ ο υ  κ α ι  π ρ ο σ ω ρ ι ν ο ύ  τ ο υ  χ α ρ α κ τ ή ρ α. Αναρωτιέμαι, αν διαιωνιστεί η φορολόγηση, θα συνεχίσει να υφίσταται τόσο ο έκτακτος όσο και προσωρινός χαρακτήρας;

Ο κόσμος χρειάζεται χαρά. Χρειάζεται λόγους για να γιορτάσει. Μια τέτοια μεγάλη πρόκριση είναι το οξυγόνο του. Είναι η αφορμή για να ξεχαστεί απ’ την καθημερινότητα. Ίσως πάλι πίστεψε το εξώφυλλο της μιας εφημερίδας, αγόρασε όμως την παραδίπλα κι έμαθε την αλήθεια. Δεν ήταν συγγενής μας, για αυτό δεν ανησυχούμε. Περνάμε την είδηση στα ψιλά γράμματα. Ελέγχουμε το εισιτήριο των διακοπών μας για το δεκαπεντάγουστο και περιμένουμε να απολαύσουμε τον ήλιο της μεσογειακής θάλασσας για πέντε μέρες. Τότε θα κάνουμε την επανάστασή μας.

«Επόμενη στάση: Ακρόπολη», ακούστηκε η γλυκιά γυναικεία φωνή του συρμού και σε λίγα δευτερόλεπτα ένα βροντερό μπαμ σήμανε και το τέλος μιας ζωής που δεν θα είχε επόμενη στάση. Το τρένο ακινητοποιήθηκε μπροστά στη φωτογραφία της Μελίνας Μερκούρη, η οποία, από το μνημείο του Παρθενώνα, αποχαιρετά με χαμόγελο το παρελθόν. «Please, mind the gap», συμβούλεψε η φωνή, ενώ οι τουρίστες που βρίσκονταν στο βαγόνι δεν είχαν ιδέα ούτε ποια ήταν κυρία που χαιρετούσε απ’ την Ακρόπολη, ούτε γιατί ο συρμός είχε σταματήσει λίγα μέτρα πριν το τέλος της αποβάθρας.

Στο κράτος πρέπει να γίνουν πολλά. Nα διαγραφούν περισσότερα και να ξεχαστούν άπειρα. Χρειάζεται ολόκληρη λίστα, για να αναφερθούν. Στην έκταση της Λα Γκαρντ, ίσως και λίγο μεγαλύτερη. Αλλά ας μην μπλέκουμε με λίστες. Χάνονται και μπορεί κατά λάθος να πέσουν σε «αθώα» χέρια βουλευτών, οι οποίοι κατηγορούνται άδικα από τη «σκληρή» κοινωνία. Η βουλευτική ιδιότητα πλέον στις μέρες μας έχει ταυτιστεί με το νεοαναδειχθέν «ε π ά γ γ ε λ μ α  τ ο υ  δ η μ ο κ ρ ά τ η». Έχουμε φτάσει στον πάτο της θάλασσας. Τρώμε πλαγκτόν πλέον, διότι ξεμείναμε από κουτόχορτο. Πίνουμε αλμυρό νερό να ξεδιψάσουμε από ένα πελατειακό κράτος, που εμείς οι πολίτες μοσχαναθρέψαμε. Δώσαμε πάμπολλες φορές εντολή σε ψηφοθηρικά χέρια, άγνωστης προέλευσης και σκοπού και τώρα αναρωτιόμαστε, για ποιο λόγο κοντεύει η δημοκρατία να λεηλατηθεί, να ισοπεδωθεί, να εξευτελιστεί και εν τέλει, που είναι και το χειρότερο, να παραποιηθεί. - Διότι ως κοινοβουλευτική δημοκρατία νοείται μεν η πολυφωνική δημοκρατία, αλλά με φιλελεύθερα ερείσματα, με αρχές που σέβονται την ανθρώπινη αξία. - Εφόσον μέχρι τώρα φοροδιέφευγα, για να μην εφαρμοστεί ο φορολογικός νόμος, εφόσον μέχρι τώρα δωροδοκούσα, για να νομιμοποιήσω το ακίνητο, εφόσον μέχρι τώρα γινόμουν συνδικαλιστής για μια μελλοντική θέση σε υπουργικό συμβούλιο, εφόσον μέχρι τώρα έμπαινα σε παράταξη, για να αποκτήσω δημοφιλία, γιατί ζητώ τα ρέστα; Κανείς δεν δίνει πια απόδειξη... Με ποιο δικαίωμα επικαλούμαι τη δημοκρατία απέναντι σε ναζιστικά φαινόμενα; Ποια δημοκρατία; Αυτή που κατακρεουργούσα καθημερινά; Τώρα τη θυμήθηκα; Με ποιο δικαίωμα επικαλούμαι τη διαφάνεια, όταν μένω σε αυθαίρετο; Με ποιο δικαίωμα διαδηλώνω στο Σύνταγμα, όταν μέχρι πρότινος θεωρούσα ότι ήταν μονάχα όνομα πλατείας και όχι η εγγύηση του πολιτεύματός μου; Δεν φταίει το Σύνταγμα που το θυμήθηκα αργά.

Η οικονομικοκοινωνικοπολιτική κρίση στην Ελλάδα, όμως, βοήθησε και ακόμη βοηθάει σε κάτι σημαντικό: να βρούμε τους εαυτούς μας. Βοήθησε εκείνους που ανέδειξαν ένα υβριδικό καθεστώς να αναλογιστούν τις ευθύνες τους και όσους μεγάλωσαν – και μεγαλώνουν - μέσα σε και από ένα τέτοιο καθεστώς να αποφύγουν να επαναλάβουν τα λάθη των προκατόχων τους. Η κρίση στην Ελλάδα έχει ξεκινήσει πριν πάρα πολλά χρόνια, όταν δεν ήταν ακόμη οικονομική, αλλά ηθική. Όταν ως άλλοι Γαλάτες, πίναμε το μαγικό μας φίλτρο και χωρίς να ελέγξουμε τις παρενέργειες, σπαταλούσαμε από συνήθεια φαιά ουσία και καταναλώναμε πλαστικό χρήμα. Εκφράζομαι κυνικά, διότι ζω σε μία κυνική πραγματικότητα, με κυνικά αισθήματα και κυνικούς αντιπροσώπους, που ο καθένας ξεχωριστά παραδέχεται ότι δεν ευθύνεται ο ίδιος αλλά κάποιος άλλος. Ας χτιστεί, λοιπόν, δίπλα στο μνημείο του άγνωστου στρατιώτη και ένα  μ ν η μ ε ί ο  τ ο υ  ά γ ν ω σ τ ο υ   υ π ε ύ θ υ ν ο υ.

Ποιος βουλευτής άραγε θα είχε το θάρρος της γνώμης του να αναγνώσει τον παρακάτω υποτιθέμενο λόγο στη Βουλή των Ελλήνων;

«Όταν ήμουν μικρός ήθελα να γίνω ηθοποιός. Οι γονείς μου διαφωνούσαν. Μου 'λεγαν ότι θα αλλοτριωθώ, θα διαφθαρώ, θα λυγίσω και θα πονέσω. Κι όντως. Τα κατάφερα. Έγινα πολιτικός. Ακόμη καλύτερα. Και το αποτέλεσμα; Αλλοτριώθηκα, διαφθάρηκα, λύγισα. Με τη διαφορά ότι δεν πόνεσα ο ίδιος, αλλά όλα αυτά τα ζευγάρια ματιών που με βλέπουν από τα θεωρεία αυτή τη στιγμή. Ζητώ συγγνώμη. Δεν ήξερα ότι στον χώρο αυτό παίζονται ρόλοι. Εγώ μάλλον θα έλειπα στη διανομή.

Δεν δέχτηκα, λοιπόν, τη διανομή και να ‘μαι τώρα άστεγος μα κι ελεύθερος. Ασκεπής μα και συνεπής. Ακέφαλος μα κι αρτιμελής. Το πώς φτάσαμε ως εδώ δεν είναι ώρα να το αναπτύξω. Το μόνο που θα πω είναι τούτο: Φτάσαμε ως εδώ, γιατί μας φέρατε εσείς εδώ. Όχι οι μικροί. Οι μεγάλοι. Ήσασταν οι ηθικοί αυτουργοί της καταστροφής της χώρας. Διότι δεν τελέσατε έγκλημα μόνο δια πράξεως, που ψηφίσατε ανάξιους διαδόχους πανάξιων προγόνων, αλλά και δια παραλείψεως, που ανεχόσασταν όλα αυτά τα χρόνια, μην πω ενθαρρύνατε, το βουλιμικό σαράκι της εξουσίας να κατατρώει το Τίμιο Ξύλο της ίδιας σας της συνείδησης, της ίδιας σας της ψυχής. Όταν αλλάζεις κάτι, είτε το διαμορφώνεις εκ νέου είτε το μεταμορφώνεις. Κι εμείς όλοι το παραμορφώσαμε. Παραμορφώσαμε τις αξίες. Παρα...μορφώσαμε τα παιδιά μας με αχρείαστες πληροφορίες χωρίς να ξέρουν στοιχειώδη πράγματα όπως τι γιορτάζουμε την 28η Οκτωβρίου. Τούτη η Βουλή έκανε ένα μέγα σφάλμα. Αντί να σεβαστεί την ιερότητα της Δημοκρατίας και να αφήσει τη Δικαιοσύνη να κάνει αμέριμνη τη δουλειά της, προαποφάσισε σχεδόν, μυθοποιώντας το, φευ, την καταδίκη του νεοναζιστικού κομματικού μορφώματος που κατάφερε να διεισδύσει σ’ αυτό εδώ το δημοκρατικό άβατο. Όμως, όταν οι ίδιοι οι νόμοι του κράτους είναι καταφανώς αντισυνταγματικοί, όταν οι περικοπές καταπατούν εξόφθαλμα την αρχή της αναλογικότητας, όταν έχουμε κάθε εβδομάδα και μια αυτοκτονία στο μετρό, για ποιο δημοκρατικό άβατο να μιλήσουμε; Ζητώ συγγνώμη. Ας ανοίξουν διάπλατα οι πόρτες. Ας μπουν ακόμη περισσότεροι μαυροφορεμένοι κρεμανταλάδες. Ας μετουσιωθεί η οργή κι η αγανάκτηση του κόσμου σε μισαλλοδοξία, σε ρατσισμό, σε βία. Γιατί δεν μας φτάνουν ήδη η λογοκρισία, οι διακρίσεις και οι εκβιασμοί που γίνονται ευθέως με τη σιωπηρή ή μη ευλογία των ανώτατων πολιτειακών αρχόντων μας... Δεν μας φτάνουν...

Κύριοι συνάδελφοι, η δική μου ψυχή έχει χτυπηθεί ανελέητα, όπως το μαχλέπι στο γουδί. Θραύσματα ανθρωπισμού βρίσκονται πλέον, εξ ου και τούτη δω η εξομολόγηση. Το μοναδικό πράγμα που θα σας ζητήσω είναι να μας δώσετε πίσω το δικαίωμα στην ελπίδα, έναν κάποιο λόγο να ζούμε, μια ανάσα οξυγόνου από μια μισοάδεια φιάλη. Μόνο έτσι θα τολμήσω να κοιτάξω πάλι αυτά τα παιδιά που με καρφωμένα μάτια με κοιτούν εδώ και ώρα και ντρέπομαι... Ντρέπομαι όσο τίποτε άλλο στη ζωή μου να τα αντικρίσω και να τους απολογηθώ.

Κύριοι συνάδελφοι, ευχαριστώ πολύ για τη φαινομενική προσοχή σας. Όσα είχα να πω, τα είπα. Κύριε Πρόεδρε, καθυστέρησα όσο περισσότερο γινόταν, ώστε, όταν βγω απ’ αυτή την αίθουσα, απ’ αυτό το σκοτάδι, η μόνη μου ελπίδα είναι ότι έξω θα ‘χει ξημερώσει...»

Συνήθως σε όλα τα άρθρα, όπως και στις ιώσεις, προτείνεται μια συγκεκριμένη αντιμετώπιση. Μακάρι να είχαμε να κάνουμε με έναν απλό ιό. Η Ελλάδα αποτελεί τη μοναδική ασθενή που μπορεί να εφεύρει το αντίδοτο μόνη της απέναντι σε ένα πολύ δυνατό μικρόβιο. Πώς όμως; Κοιτάζοντας τι ιστορία αφήνει πίσω της. Όχι μόνο ξεκινώντας από την χρυσή εποχή του Περικλή και του Πλάτωνα, αλλά φτάνοντας έως και τη σκουριασμένη εποχή των εκάστοτε Γιώργου και Κώστα. Μόνο σε ηθικό επίπεδο και όχι νομοτελειακά. Ο νόμος δεν κλείνει, δεν επουλώνει πλέον πληγές, διότι το τραύμα έχει συνηθίσει σε αυτή τη θεραπεία και είναι πια άτρωτο. Η συνεχής παραγωγή νόμων προκαλεί πανικό στον εφαρμοστή του δικαίου, αγανάκτηση στον ερμηνευτή του και οργή στον αποδέκτη του, ο οποίος και εν τέλει, κατ’ επιλογή, τον αγνοεί και τον παραβαίνει εκδικητικά.

Η κοινοβουλευτική δημοκρατία δοκιμάζεται. Η ενδοκομματική πειθαρχία πολιορκείται στενά από την ελεύθερη εντολή. Οι ελεύθερες συνειδήσεις αρχίζουν να συνειδητοποιούν πλέον ότι το εδώ και χρόνια σερβιρισμένο στους πολίτες γάλα έχει ήδη λήξει. Ο πολιτικός χώρος αγκομαχά για ανανέωση, ζητά ελπίδα, (πίστη) και επαναφορά σε λησμονημένα ιδεώδη, σε ξεχασμένες αξίες και σε παραπεταμένες αρχές. Όμως, για να πραγματοποιηθεί αυτό, χρειάζεται μια σιωπηρή συναίνεση από όλους μας. Μία συναίνεση που αίρει το άδικο της συνευθύνης μας και που θα λειτουργήσει κυρίως διεισδυτικά στα καλά κρυμμένα μέσα μας απομεινάρια των ηθικών αξιών μας. Αυτά τα αποθέματα θα μας σώσουν, έστω κι αν θεωρούνται πλέον είδη προς εξαφάνιση.

Άλλωστε, το μοναδικό όπλο, το μοναδικό φάρμακο ενάντια σε κάθε οικονομική ύφεση και κοινωνική καμπή, όπως ήδη προαναφέρθηκε, είναι ο πολιτισμός, η παραγωγή ιδεών, η τέχνη, που αναπτύσσονται και προωθούνται μέσα από δημοκρατικές συνθήκες. Το μόνο που χρειάζεται είναι να λειτουργήσει ένα μέρος μόνο από το μεγαλείο της δημοκρατίας μας. Είναι αμφίβολο αν μια μόνο γουλιά της μπορεί να μας σώσει. Η Ιθάκη είναι μακριά, όμως η τροχοπέδη της απόστασης ίσως μετριαστεί από την κοινή μας αφετηρία και τα σωστά εφόδια για το ταξίδι. Μέχρι τώρα δεν έχουμε μείνει ποτέ στο δρόμο, όσα εμπόδια κι αν έχουν στηθεί εμπρός μας. Εξάλλου, σύμφωνα με τον ποιητή, «τέτοια στον δρόμο σου ποτέ σου δεν θα βρεις, αν μέν’ η σκέψις σου υψηλή, αν εκλεκτή συγκίνησις το πνεύμα και το σώμα σου αγγίζει. Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας, τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις, αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου,
αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου»[2]. Το μεγαλύτερο εμπόδιο δεν είναι κανένα άλλο, παρά η πάλη με τον ίδιο μας τον εαυτό, η αποφυγή της  εύκολης λύσης του ωχαδερφισμού και η συμμετοχή στην επίπονη διαδικασία της δήλωσης παράστασης ως πολίτη με ατομικά, κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα, που τα διεκδικεί ανεξαρτήτως κόμματος, θρησκείας, φύλου, καταγωγής, σεξουαλικού προσανατολισμού και ιδεολογίας.

Η αδρανής συμπεριφορά των εκλογέων υποκρύπτει διαζευκτικά δύο τινά: Είτε, πρώτον, η αδράνεια αυτή τροφοδοτείται από ικανή ποσότητα αποθεματικών καρπών (υλικών και ψυχικών) παλαιότερων χρόνων, είτε οι πολίτες διαθέτουν την υπομονή του Ιώβ. Ό,τι κι αν απαντηθεί, αντιπροτάσσεται ο αντίλογος για το πρώτο ότι κάποια στιγμή είναι λογικό τα αποθέματα να τελειώσουν και τότε θα φανεί η σημασία της απουσίας ειρηνικής διαμαρτυρίας ως σπουδαίας μορφής αντίστασης. Ο αντίλογος για το δεύτερο προκύπτει από το γεγονός ότι δεν γνωρίζουν όλοι την χριστιανική ιστορία του Ιώβ, ώστε να παραδειγματιστούν από τη συμπεριφορά του...

Έχει ήδη επισημανθεί ο κώδωνας κινδύνου αντισυνταγματικότητας ορισμένων διατάξεων, αλλά η πολιτική εθελοτυφλία για τη «σωτηρία της χώρας», κατά τα λεχθέντα των κοινοβουλευτικών αντιπροσώπων του Έθνους, βρίσκεται στο ζενίθ της. Μία εσκεμμένη, ενσυνείδητη παράλειψη αναφοράς της αντισυνταγματικότητας, η οποία, «θα σώσει» το κράτος από «βέβαιη χρεοκοπία». Και σε αυτό το σημείο αναρωτιέται κανείς: Πώς μια χρεοκοπία θεωρείται μεν βέβαιη, αλλά μπορεί να αποφευχθεί και επιπλέον πόσοι ακόμα «μεσίες» θα παρουσιαστούν για το καλό της χώρας;

Τα  μ έ σ α  μ α ζ ι κ ή ς  ε ν η μ έ ρ ω σ η ς, μέσω της τεράστιας επιρροής τους εντείνουν τους φόβους των πολιτών, αμβλύνουν την ικανότητα κριτικής τους σκέψης, θολώνουν τη διορατικότητά τους και έτσι, θωρακίζουν μια πολιτική στρατηγική, που είναι αρεστή στα εκάστοτε εξωκρατικά και εσωτερικά συμφέροντα. Η παραπληροφόρηση συντροφεύει την υπερπληροφόρηση. Δεν υπάρχουν πλέον μονάχα οι σερβιρισμένες ειδήσεις στρατευμένων κονδυλοφόρων - δημοσιογράφων, αλλά κυριαρχεί μαζί τους και μία τεράστια πληθώρα δεδομένων, προερχόμενων από αμφιβόλου ποιότητας κινήτρων πηγές, που δημιουργούν τέτοια σύγχυση και συσσώρευση πληροφοριών στον μέσο πολίτη, με αποτέλεσμα ο τελευταίος να οδηγείται σε αδιέξοδο: είτε θα παραπλανηθεί για το τι ακριβώς συμβαίνει, είτε θα αδιαφορήσει πλήρως, αρνούμενος να υιοθετήσει την «έτοιμη τροφή» των μέσων με αποτέλεσμα να απορρίψει κάθε συμμετοχή του στα κοινά της χώρας του. Η σιωπηρή, ερμηνευτικώς συναγόμενη, παραίτηση, μ’ αυτόν τον τρόπο από τα πολιτικά δικαιώματα θεωρείται σχεδόν βέβαιη. Η αποχή βασιλεύει και η άποψη απεργεί. Ο συνδυασμός παραπληροφόρησης και υπερπληροφόρησης δίνει στη λεγόμενη «πέμπτη εξουσία», στην πλειοψηφία των μέσων μαζικής ενημέρωσης, τα ηνία μιας οιονεί παράλληλης διοίκησης, που συνυπάρχει με την ασθμαίνουσα λειτουργία της εκτελεστικής λειτουργίας.

Η μαζοποίηση, κυρίως στην πρωτεύουσα, φλερτάρει έντονα με τον κομφορμισμό. Δύο έννοιες που επαναπαύονται στην εύκολη λύση του ωχαδερφισμού. Της, με άλλα λόγια, εκκωφαντικής σιωπής. Δεν έχει, όμως, συλλογιστεί κανείς ότι άλλη δύναμη έχει μια κομματική σιωπή στο σπίτι και άλλη μία ενωτική σιωπή στην πλατεία, αποχρωματισμένη από οποιονδήποτε, μικρό ή μεγάλο, πολιτικό συνδυασμό, εκφρασμένη ειρηνικά στους δρόμους της Αθήνας ή της Θεσσαλονίκης. Σύμφωνα με τις αξιώσεις και τους απαράβατους νόμους της Φυσικής, μόνο όπου υπάρχει δράση, ακολουθεί η αντίδραση. Η δε δράση μπορεί να προσλάβει διάφορες μορφές του λόγου: είτε αυτή της έγγραφης μαζικής καταγγελίας, είτε της λαϊκής πρωτοβουλίας για δημοψήφισμα (η απόφαση με βάση τα αποτελέσματα του οποίου, σε χώρες όπως η Ελβετία, είναι δεσμευτική για την κυβέρνηση), είτε να πάρει τη μορφή άρθρου και δημοσίευσης σε (ανεπηρέαστη) εφημερίδα πανελλαδικής εμβέλειας, είτε να δηλωθεί με τη συνδρομή της τέχνης μέσω γελοιογραφιών, πινάκων ζωγραφικής, λογοτεχνικών κειμένων και σοβαρών θεατρικών έργων.

Συμμετοχικό δικαίωμα στη δράση έχουν όλοι οι Έλληνες δημοκράτες, είτε υπερψηφίζουν τις κυβερνητικές επιλογές, είτε όχι. Άλλωστε, οι αντίπαλες πολιτικές ιδεολογίες είναι αναμφίβολα ό,τι πιο υγιές έχει να μας προσφέρει το δημοκρατικό πολίτευμα: το συναγωνισμό και την ευγενή άμιλλα μεταξύ κομματικών σχηματισμών, που μπορεί να έχουν τελείως διαφορετικές βλέψεις και τρόπο σκέψης άλλα έχουν – ή πρέπει να έχουν - έναν τεράστιο κοινό παρονομαστή: την πρόοδο της πατρίδας τους.

H Ελλάδα θα συνεχίζει να μαρτυρεί για τις λάθος επιλογές της τουλάχιστον για τα επόμενα πέντε με δέκα χρόνια. Αυτό δεν σημαίνει όμως και την εγκατάλειψη της έγνοιας μας για αυτόν τον τόπο. Η ανάνηψη του ηθικού και ύστερα του οικονομικού τομέα δεν επέρχονται μόνες τους, αλλά με την έμψυχη υποστήριξη του ανθρώπινου δυναμικού. «Ηττημένος δεν είναι αυτός που χάνει αλλά αυτός που παραιτείται»[3], έχει δηλώσει στο βιβλίο του γνωστός συγγραφέας, όπως επίσης και στην παρουσίαση που έκανε στην χώρα μας, ισχυριζόμενος ότι αυτή τη στιγμή η Ελλάδα αποτελεί το πιο ζωντανό παράδειγμα του παραπάνω συγγραφικού αποφθέγματος.

Η απόρριψη της εύκολης λύσης της παραίτησης δεν θα πρέπει από την άλλη να εξωθεί τους πολίτες σε δυσβάσταχτα αντιδημοκρατικές επιλογές εκδικητικής υφής. Η  ψ ή φ ο ς  μ ί σ ο υ ς  και όχι συνείδησης μπορεί να οδηγήσει σε πολιτικά αδιέξοδα μέσα στο ίδιο το κοινοβούλιο. Ας φανταστούμε ότι το κόμμα Α υποστηρίζει σθεναρά την εκδίωξη όλων των λαθρομεταναστών από την χώρα και την καταγγελία του μνημονίου. Αρχικά, είμαι σίγουρος ότι δεν υφίσταται πολίτης που να μην πιστεύει ότι το πρόβλημα των λαθρομεταναστών και η οικονομική ύφεση πρέπει να αντιμετωπιστούν άμεσα, προληπτικά και πάνω απ’ όλα αποφασιστικά. Όμως οι «γρήγορες λύσεις» εν μία νυκτί συνήθως παρεκκλίνουν πρωτίστως των συνταγματικών εντολών περί σεβασμού της ανθρώπινης αξίας και δευτερευόντως των ηθικοθρησκευτικών εντολών περί αγάπης του πλησίον. Ο τρόπος αντίδρασης και αντιμετώπισης των κάθε είδους κρίσεων ενός κοινωνικού συνόλου δηλώνει την καθαρή έννοια του πολιτισμού και ξεχωρίζει τον ασκό της δημοκρατίας από το ασκί του Αιόλου. Η υποσχεσιολογία για «κάθαρση» της πρωτεύουσας και της χώρας από «υπανθρώπους»[4] (sic) που «λερώνουν» την φυλή των Ελλήνων αποτελεί λεκτική, αλλά κυρίως ευθεία και βάναυση προσβολή κάθε διεθνούς σύμβασης ατομικών δικαιωμάτων, όπως και του ίδιου του Συντάγματος από νομικής απόψεως και μια απ’ τις πιο αποκρουστικές δηλώσεις μισανθρωπισμού που θα μπορούσε να δηλώσει μία εκπρόσωπος – απόγονος του homo sapiens από κοινωνιολογικής απόψεως. Η μισαλλοδοξία και ο ρατσισμός θυμίζουν άλλες εποχές, άλλα (υβριδικά) πολιτεύματα και οπισθοδρομικές νοοτροπίες. Ας σκεφτούμε πώς θα θέλαμε να μας αντιμετώπιζαν στη Γερμανία και στην Αυστραλία. Ας σκεφτούμε τις εποχές που οι Έλληνες ως μετανάστες συνέρρεαν στις άλλες χώρες, για να βρουν δουλειά και ένα κομμάτι ψωμί και σίγουρα στην αρχή δεν ήταν όλοι νόμιμοι.

Ο  ε γ κ λ η μ α τ ι κ ό ς  π α ρ ά γ ο ν τ α ς, ως προτεινόμενος αντίλογος, παίζει έναν πολύ σοβαρό ρόλο. Ένα μεγάλο ποσοστό της παράνομης εισροής και παραμονής στην χώρα λαθρομεταναστών εγκληματεί και ίσως και κάποιες φορές ειδεχθώς. Αυτό οφείλεται στο ότι το ίδιο το κράτος δεν μπορεί να τους αντέξει. Δεν μπορεί να τους απορροφήσει λόγω έλλειψης υποδομών, θέσεων εργασίας και παρεμφερούς τρόπου σκέψης με τους πολίτες. Πριν αρκετά χρόνια στην Ελλάδα είχε γίνει μόδα η εκμετάλλευση μεταναστών σε διάφορες εργασίες: Αλβανών σε χειρωνακτικές ασχολίες, Φιλιππινέζων στα οικιακά, Κινέζων στις φθηνές πωλήσεις, Πακιστανών σε οικοδομικές εργασίες. Σκεφτήκαμε ποτέ ότι όλους αυτούς τους ανθρώπους που έφτασαν στην Ελλάδα, για να βελτιώσουν τη ζωή τους, τούς είχαμε κατά πλειοψηφία ανασφάλιστους, σε καθεστώς μαύρης εργασίας; Όταν, λοιπόν, επισκέπτεται την χώρα ένας αριθμός ατόμων άγνωστων ηθικών καταβολών με διαφορετικά κίνητρα ο καθένας τους, είναι σχεδόν βέβαιο ότι κάποιοι δεν θα ακολουθήσουν το νόμο, ότι κάποιοι δεν θα προσαρμοστούν με ευκολία στη νέα έννομη τάξη του κράτους και στις κοινωνικές συνθήκες που επικρατούν. Τέλος, έχουμε αναλογιστεί ότι η κοινωνία στην οποία εμείς οι ίδιοι ζητάμε από τους ξένους να προσαρμοστούν, αποτελεί τον καθρέφτη της υπάρχουσας εξέλιξής μας; Πώς ζητάμε από τον άλλο να μην κλέβει, όταν κλέβουμε εμείς οι ίδιοι; Το θέμα άπτεται τεράστιας φιλοσοφικής θεματικής, που σίγουρα θα έχει πολλούς υποστηρικτές από τη μια και θιασώτες της «θεωρίας των υπανθρώπων» από την άλλη. Όμως, για αυτό άλλωστε δεν υπάρχει η δημοκρατία; Για να επιτρέπει να την στηλιτεύουν. Για να επιτρέπει να την «ρίχνουν». Για να επιτρέπει να την αντικαθιστούν. Και σε αυτό το σημείο η Δημοκρατία έχει κάτι κοινό με τον Ιησού: Αφήνει να την χλευάζουν, να την ποδοπατούν, να την εμπαίζουν. Όμως, στο τέλος πάντα ανασταίνεται και την επικαλούνται όλοι να τους σώσει.

«Η Δημοκρατία μας αυτοκαταστρέφεται, διότι κατεχράσθη το δικαίωμα της ελευθερίας και της ισότητας. Έμαθε τους πολίτες να θεωρούν την αυθάδεια ως δικαίωμα, την παρανομία ως ελευθερία, την αναίδεια του λόγου ως ισότητα και την αναρχία ως ευδαιμονία.» Γνωρίζετε πότε ειπώθηκε αυτή η φράση; Όχι ιδιαίτερα πρόσφατα. Για να βοηθήσω, καθόλου πρόσφατα. Ειπώθηκε στον Αεροπαγιτικό Λόγο του Ισοκράτη το 357 π.Χ. Είναι όμως τόσο επίκαιρη, όσο και η πρόγνωση του καιρού που μόλις πριν λίγο μεταδόθηκε από το δελτίο ειδήσεων. Τρανταχτό παράδειγμα του ότι η  ι σ τ ο ρ ί α  ε π α ν α λ α μ β ά ν ε τ α ι. Αλλά δεν κάνει μόνο αυτό: μια τροχιά γύρω απ’ τον εαυτό της. Κάνει και μια τροχιά γύρω απ’ τις ζωές μας, κρίνοντας μέσα από την αντικειμενική συνισταμένη της σκέψης του μέσου πολίτη. Καταχωρίζει στα αιώνια κατάστιχά της την αναντιστοιχία λόγων και έργων, υποσχέσεων και πράξεων.

Πότε θα βρεθεί η θέμις των αδικημένων και η νέμεσις των ατιμώρητων ουδείς γνωρίζει. Κάποτε η επίκληση στη δικαστική εξουσία αποτελούσε ακόμη και βαριά απειλή έναντι στην παρανομία ή την παρεκκλίνουσα συμπεριφορά. Τώρα πλέον το «θα σε σύρω στα δικαστήρια» ακούγεται τόσο τετριμμένο, όσο και το «θα βρέξει σήμερα». Η απομυθοποίηση των θεσμών  βρίσκεται προ των πυλών, με την κατακόρυφη πτώση του κοινοβουλευτικού κύρους να χτυπάει κόκκινο.

Πριν λίγο καιρό ένα μικρό ανήλικο παιδί, γύρω στα δέκα έτη, καθώς περπατούσε με τον πατέρα του στο Σύνταγμα, έξω από τη Βουλή, κοντοστάθηκε πάνω στην αλλαγή φρουράς. Μπροστά στο μνημείο του αγνώστου στρατιώτη οι εύζωνες ακολουθούσαν κατά γράμμα το τελετουργικό αλλαγής. Ο άψογος συντονισμός τους ήταν αδιαμφισβήτητος. Η ίδια η διαδικασία, άλλωστε, αποτελεί ένα διάλογο. Του χθες με το σήμερα. Της ιστορίας του τότε με τη μαρτυρία των γεγονότων του τώρα. Του ποιοι ήμαστε κάποτε με το ποιοι είμαστε τώρα. Στην ερώτηση του παιδιού: «Τι γίνεται τώρα, μπαμπά;», ο πατέρας του απάντησε στα γρήγορα, σχεδόν ψυχρά και αδιάφορα ότι «οι τσολιάδες που είναι τώρα εκεί αλλάζουν και τις θέσεις τους παίρνουν άλλοι» και τράβηξε το παιδί από το χέρι, για να επιταχύνουν το βήμα τους. Η ευκαιρία συνδιάλεξης του παρελθόντος με το παρόν απέτυχε παταγωδώς. Ίσως το παιδί δεν έμαθε ποτέ το γιατί, εκτός αν, όταν μεγαλώσει, ψάξει να βρει μόνο του τι να σήμανε αυτή η σκηνή που εξελίχθηκε μπροστά στο μνημείο που κοσμεί το ελληνικό κοινοβούλιο, το κέντρο των ελληνικών αποφάσεων και πλέον μεταφραστικό κέντρο των μνημονιακών συμβάσεων. Ενδεχομένως ο πατέρας να φοβόταν τη θλιβερή σύγκριση και κυρίως το αποτέλεσμα αυτής, για αυτό και αποφάσισε να σιωπήσει. Να γυρίσει το κεφάλι απ’ την άλλη και να φύγει γρήγορα από το σημείο, σαν να προσπαθούσε να ρίξει ένα άσπρο σεντόνι πάνω στον καθρέφτη της Ιστορίας.

Ως φανταστική συμπλήρωση της ως άνω ιστορίας έρχεται το παρακάτω γράμμα ενός πατέρα προς το παιδί του που έχει φύγει για το εξωτερικό:

«29 Αυγούστου 2004. Θα ‘ταν δε θα ‘ταν 8 η ώρα. Το σούρουπο ήταν στα σκαριά. Άλλες μέρες γινόταν χαμός στη γειτονιά. Παιδικές φωνές, μαλώματα συζύγων, βογγητά παππουδογιαγιάδων. Οι γνωστοί ήχοι κάθε χωριού το καλοκαίρι. Όμως τότε κανείς. Λες κι έπεσε ελονοσία και τους θέρισε όλους. Μονάχα ανοιχτά παράθυρα και κόσμος στα μπαλκόνια με ένταση των τηλεοράσεων στο τέρμα υπήρχαν. Κι εκεί που ‘χα ξεχάσει τι συνέβαινε, άκουσα ένα μεγάλο φύσημα και μια «Καλή αντάμωση» και τότε θυμήθηκα: Θα ‘σβηναν μια φλόγα και θα γινόταν στην Αθήνα του Κουτρούλη ο γάμος. Σαν χθες ήταν.

Και δεν έφτανε η απερίγραπτη χαρά των Αγώνων, που μας έκαναν εθνικά υπερήφανους και ηθικά εξαγνισμένους, αλλά ήρθαν κι έργα, υποδομές... Μάλιστα. Χαμός! Τα ‘λεγα στους άλλους στο χωριό και δε με πίστευαν, ώσπου τους έδειξα το σουβενίρ εισιτήριο απ’ τα διόδια της γέφυρας του Αντίρριου. Ήθελε η μάνα σου να πάει να δει την πρώτη της ξαδέρφη που γέννησε. Και τι κατάλαβε; Ύστερα χώρισε, της πήρε ο άντρας της το παιδί λόγω ακαταλληλότητας και πήγαν στο βρόντο και τα λεφτά και η γέφυρα. Τις άλλες φορές, όποτε περνούσα, έπαιρνα το πλοίο και έβγαζα τη γέφυρα φωτογραφία. Και τα διόδια ασφαλώς.

Ύστερα, η ιστορία άλλαξε πάλι δυο-τρεις σελίδες κι έφτασε στο κεφάλαιο: «εθνική σωτηρία». Υπήρχαν λεφτά, και μάλιστα πολλά! Κι ας έλεγαν «οι άλλοι» ό,τι ήθελαν. Σκευωρίες και τεχνάσματα... Ναι! Και κόσμος πολύς υπήρχε που πίστεψε στα λεφτά αυτά. Στον Θεό είχε μείνει λίγο χώρος στην άκρη, για να πιστέψει κανείς. Κάποια στιγμή θα τον θυμόνταν κι Αυτόν. Όταν θα ‘καναν τον σταυρό τους, θαυμάζοντας την εθνική μας υποτέλεια σε ανταπόκριση από το Καστελόριζο. Η αντιμετώπιση της κρίσης με την υποδοχή της διεθνούς επίβλεψης από τους Ευρωπαίους εταίρους και αδερφούς είχε ξεκινήσει από την τουριστική προώθηση των νησιών μας. Το βασικό όμως και κρυφό νόημα ήταν όχι η διαφήμιση στους λαίμαργους για ήλιο τουρίστες, αλλά στους πεινασμένους για χρήμα δανειστές.

Κι ενώ δεν μπορούσα να χωνέψω τι συνέβαινε, πώς ήρθαν έτσι τα πράγματα άνω – κάτω σε μια τόσο υγιή πολιτικά και οικονομικά κοινωνία, συνειδητοποίησα παράλληλα ότι δεν ήξερα το νόημα της αληθινής χαράς. Πήρες το πτυχίο σου κι έγινες και με τη βούλα επιστήμονας. Η ανάπτυξη ήταν προ των πυλών. Έτσι μας διαβεβαίωνε ο νεαρός μας πρωθυπουργός, όσο κι αν προσπαθούσε ο βάρβαρος απόγονος του Αδόλφου από τα έδρανα της αξιωματικής αντιπολίτευσης να πείσει για το αντίθετο.

Ήταν Κυριακή του Θωμά, όταν έχασα τη μητέρα σου. Το θυμάσαι; Μη δακρύζεις. Δεν θα το ‘θελε. Τι κι αν έμεινες με το πτυχίο; «Το κύρος είναι πιο βαρύ απ’ το χρήμα, κι ας μην μπορείς να το ξοδέψεις.». Έτσι έλεγε ο πατέρας μου. Μα το κύρος δε σε κάνει κύριο στους έξω, παρά μόνο στους μέσα. Και τότε σε κέρδισε το εξωτερικό και σε ‘χασε η χώρα σου. Κι εγώ. Λιγάκι, όχι πολύ. Να μέχρι να στεγνώσει αυτό το δάκρυ που μόλις πέφτει, είχες γίνει ανάμνηση στην καρδιά μου, γιατί πλέον μόνο μ’ αυτή σκεφτόμουν. Τα μυαλά μου τα ‘χαν πάρει οι άλλοι στο σκλαβοπάζαρο των ιδεών τους. Κοψοχρονιά, μη φανταστείς. Και, πλέον... Να ‘σαι πάλι δω, για να σε δω. Να σου ζητήσω συγγνώμη που σε ‘φερα σε έναν πλαστικό κόσμο. Εφόδια μη ζητάς. Τα φτερά του Ίκαρου θα σου δώσουν. Με ένα ίσως πια θα σε χαιρετίσω και θα σβήσω το φεγγάρι, γιατί ντρέπομαι να αντικρίζω τις σκιές των ενοχών μου.»

Πλέον το λευκό μαντήλι της νηνεμίας έχει δώσει τη θέση του στο κόκκινο πανί της ψυχολογικής αναταραχής και ο εσωτερικός ταύρος των ανασφαλειών μας παίρνει φόρα. Ξανά και ξανά. Πολλές φορές. Έχοντας κεντράρει το στόχο του, όμως φοβούμενος να επιτεθεί, κι ας έχει το Σύνταγμα συνοδοιπόρο του. Ο σεβασμός των ατομικών δικαιωμάτων δεν αποτελεί ευχέρεια του κράτους, αλλά υποχρέωσή του. Αυτό συμβαίνει σε κάθε κοινωνικό κράτος δικαίου που σέβεται τη δομή του και τη δημοκρατική αρχή, που το διέπει.

Φαίνεται ότι δεν έχουμε συνειδητοποιήσει τον κυκεώνα στον οποίο έχουμε εισέλθει ήδη από τον Ιούνιο του 2012. Και δε μιλώ για την περιβόητη οικονομική κρίση, αλλά για τη θεσμική. Η πρώτη υπήρχε εδώ και πολλά χρόνια και μάλιστα καμουφλαρισμένη. Η δεύτερη εμφανίστηκε ως απόρροια της χαμηλής στάθμης του μορφωτικού και πνευματικού επιπέδου μεγάλου μέρους του εκλογικού σώματος. Στο πολίτευμα υπάρχει μία προφανής κοινοβουλευτική αστάθεια, η οποία εντοπίζεται σε δύο συνιστώσες: Πρώτον, στην έλλειψη ιδεολογικής διαμόρφωσης γνώμης των πολιτών και δεύτερον στην όχι και τόσο αναπάντεχη εν τέλει άνοδο του νεοναζιστικού υβριδικού κομματικού σχηματισμού. Ζούμε ιστορικές στιγμές. Στιγμές που αυτή την ώρα που μιλάμε, οι σύγχρονοι «Ηρόδοτοι» της ιστορίας καταγράφουν στα κατάστιχά τους.

Σχετικά με το πρώτο (έ λ λ ε ι ψ η  ι δ ε ο λ ο γ ι κ ή ς  δ ι α μ ό ρ φ ω σ η ς      τ η ς  π ο λ ι τ ι κ ή ς  γ ν ώ μ η ς): Δυστυχώς ο αποτροπιασμός προς κάθε τι το κοινοβουλευτικό έχει οδηγήσει σε μία μαζική απαξίωση του αξιώματος των εθνικών μας αντιπροσώπων, των δημοκρατικών συμβολισμών και των εν γένει πολιτικών αξιών. Αλληλένδετα λάθη προηγούμενων πολιτευτών, καθώς και η ημιτελής ανανέωση των κομματικών ψηφοδελτίων από τη μία και η τάση αδιαφορίας για την πνευματική καλλιέργεια της νεολαίας από το κράτος από την άλλη, οδήγησαν στην αδράνεια, τον ωχαδερφισμό, τη σχεδόν ζωώδη απάθεια. Οδήγησαν στη γενική και αόριστη προσμονή ενός από μηχανής Θεού, για να σώσει την κατάσταση. Το έτοιμο χρήμα έντυσε σώματα μαθητριών με πρώτες μάρκες χωρίς να έχουν ποτέ εργαστεί, ώστε να καταλάβουν την αξία τους. Οι πλαστικές, πιστωτικές κάρτες εξασφάλισαν στα πόδια των αγοριών γκάζια πρώτης ποιότητας, με το ρίσκο της ξέφρενης πορείας στην ξεχασμένη άκρη του μυαλού τους, χωρίς να έχουν συνειδητοποιήσει ότι η απόλαυση είναι απόρροια της αξίας και όχι της αεργίας. Η κοινωνία ανέθρεψε μια γενιά χωρίς να της λείπει απολύτως τίποτε. Χωρίς να έχει αισθανθεί, τουλάχιστον η συντριπτική της πλειοψηφία, έντονη την αίσθηση της στέρησης, όπως επίσης και χωρίς να έχει αγωνιστεί για ισάξιας παροχής αποκτήματα. Το σύστημα (αν και απεχθάνομαι τη λέξη, γιατί έχει καταντήσει λεκτική καραμέλα στα χείλη χρωματισμένων λόγων) δημιούργησε πολίτες με πρόσκαιρες γνώσεις. Δημιούργησε  ι δ ε ο λ ο γ ί ε ς  μ ε  η μ ε ρ ο μ η ν ί α  λ ή ξ η ς. Και εκεί που το πανεπιστήμιο καταφθάνει να αντικαταστήσει το κενό από τη μία, έρχονται να αντισταθμίσουν τη συνεισφορά του η περιορισμένη ύλη, οι ανεπαρκείς ώρες διδασκαλίας και οι αχαρακτήριστες υποδομές και εγκαταστάσεις από την άλλη. Έπειτα, ο πολίτης, παίρνοντας το πτυχίο του, «υποχρεούται» πλέον να μετατραπεί σε έλλογο ψηφοφόρο, σε έναν κοινωνό - παντογνώστη.  «Υποχρεούται» να συμμετάσχει στα «κοινά», τα οποία δεν γνωρίζει καλά – καλά.  Θυμάται μόνο τη σημείωση 4 στην υποπαράγραφο 2 του βιβλίου μιας δεξιάς σελίδας που όριζε την ενασχόληση με τα κοινά ως τη συμμετοχή στην πολιτική ζωή και την ασχολία με τα θέματα της πόλης – κράτους. Εκεί σταμάτησε ο ορισμός, μαζί μ’ αυτόν και η γνώση του κοινωνού – πολίτη και εκεί και το μέλλον του. Γιατί μέλλον χωρίς παρόν δεν χτίζεται. Μπορεί να χτιστεί μόνο παρόν από το τσιμέντο των παρελθόντων χρόνων. Δεν γνωρίζουμε, βέβαια, πόσα αποθέματα έχουν ακόμα μείνει…

Σχετικά με το δεύτερο και συγκεκριμένα το  υ β ρ ι δ ι κ ό  σ χ ή μ α  τ η ς  ν ε ο ν α ζ ι σ τ ι κ ή ς  κ ο μ μ α τ ι κ ή ς  ο ρ γ ά ν ω σ η ς : Χάρις στο de lege lata δημοκρατικό μας πολίτευμα εισήχθηκε στο κοινοβούλιο, όμως δεν είναι η αιτία της συζήτησης. Αποτελεί μοναχά την αφορμή της. Η πλασματική ευημερία προ του 2009 δημιούργησε την εντύπωση ενός υγιούς καθόλα πολιτεύματος. Ακόμα και όταν ψηφίστηκε ο νόμος περί ευθύνης υπουργών λίγοι ήταν οι συνταγματολόγοι που με παρρησία στηλίτευσαν το λάθος αυτό, γιατί περί λάθους εν τέλει επρόκειτο. Διατρανώς μάλιστα. Πέρα από αυτό, το υποτυπώδες κοινωνικό κράτος δικαίου αντί να στεκόταν ως συμπαραστάτης του πολίτη, τού αντιστεκόταν σθεναρά και μάλιστα σιγόνταρε την παράνομη συμπεριφορά του πολλαπλώς και ποικιλοτρόπως μέσω των οργάνων του. Οι πελατειακές σχέσεις έδιναν και έπαιρναν και η  δ η μ ο κ ρ α τ ί α  ά ν τ ε χ ε. Η διαφθορά γλεντούσε και η  δ η μ ο κ ρ α τ ί α  ά ν τ ε χ ε. Το ξέπλυμα βρώμικου χρήματος είχε αρχίσει το ξέβγαλμα και η  δ η μ ο κ ρ α τ ί α  ά ν τ ε  χ ε. Οι συνειδήσεις αλλοιώνονταν και η  δ η μ ο κ ρ α τ ί α  ά ν τ ε χ ε. Και εκεί που η υποσχεσιολογία εξαντλήθηκε, εκεί που τα «θα» στέρεψαν, ξεπρόβαλε η αλεπού με μανδύα προβάτου και μίλησε στην απλή, λαϊκή γλώσσα: τη  γ λ ώ σ σ α  τ η ς  ε κ δ ί κ η σ η ς. Τη γλώσσα που καταλαβαίνουν όλοι: από παιδιά πρώτης δημοτικού μέχρι και γιαγιάδες που φλερτάρουν με έναν μαυροντυμένο κύριο με δρεπάνι. Η έλλειψη σαφούς πολιτικού προσανατολισμού, με τον κάθε βουλευτή να πράττει το μακρύ και το κοντό του, ιδρύοντας νέο κόμμα και μεταπηδώντας από τη μια ιδεολογία στην άλλη, λες και είναι μικρό παιδί που αλλάζει γνώμη κάθε πέντε λεπτά για το τι θέλει να φάει, δημιούργησε μια τέτοια έντονη εικόνα σύγχυσης στο εκλογικό σώμα, που μέχρι και το 2012 δεν μπορούσε να βρει λύση. Και ξαφνικά, σαν μάννα εξ ουρανού, βρέθηκε ο διοπτροφόρος οπαδός του Χίτλερ, με παρεμφερές σήμα που παραπέμπει σε σβάστικα, να παρασύρει στη διάβα του κάθε ενδοιασμό και να κερδίσει εκατοντάδες χιλιάδες ψήφους παριστάνοντας τον καλό Σαμαρείτη. Είναι λογικό για έναν άνθρωπο που φοβάται να κυκλοφορήσει το βράδυ να ψηφίσει κάποιον που θα τον οδηγήσει με ασφάλεια στο σπίτι του. Είναι λογικό για έναν άνθρωπο που δεν έχει χρήματα να αγοράσει τροφή να ψηφίσει κάποιον που θα του δώσει δωρεάν γεύματα. Εκεί που δε δούλευε επαρκώς η αστυνομία, υποκαταστάθηκε από κάποιους μαυροφορεμένους άνδρες χωρίς καμία απολύτως  εξουσιοδότηση άσκησης του κρατικού μονοπωλίου νόμιμης βίας[5] (με την έννοια της κρατικής υποχρέωσης συντήρησης της ευταξίας της πολιτείας με όσο γίνεται ηπιότερα μέτρα εξαναγκασμού και με πλήρη σεβασμό παραλλήλως της αρχής της αναλογικότητας - φιλοσοφική έννοια του όρου « νόμιμη βία» - ).

Ζούμε αναμφισβήτητα ιστορικές στιγμές. Η Δικαιοσύνη έχει πλέον το λόγο να δικάσει. Είτε να  αθωώσει, είτε να καταδικάσει. Ας μη βιάζονται οι δημοσιογράφοι να πάρουν τις θέσεις των δικαστών. Η αρχή του «in dubio pro reo» (δλδ. εν αμφιβολία υπέρ του κατηγορουμένου, σε συνδυασμό με το τεκμήριο αθωότητας και την αρχή της δίκαιης δίκης κατά την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου) λειτουργεί μέχρι την έκδοση της καταδικαστικής – για πολλούς αμετάκλητης – δικαστικής απόφασης. Αν η κατηγορία για συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση δεν ευδοκιμήσει λόγω αμφιβολιών, τότε θα έχει επιτευχθεί η πανηγυρική ηρωοποίηση των μελών του χιτλερικού αυτού κινήματος και μαζί μ’ αυτήν η τυχόν σταδιακή άνοδός του ακόμη και στην εξουσία. Άλλωστε, δεν πρέπει να λησμονηθεί ότι πάντοτε ο φαινομενικά αδικημένος προσπαθεί με νύχια και με δόντια να αποκαταστήσει την απωλεσθείσα φήμη του στον κοινωνικό περίγυρο, πράγμα το οποίο τις περισσότερες φορές καταφέρνει.

Όμως πώς θα αξιώσω; Πώς θα απαιτήσω την κατοχύρωση της ελευθερίας μου; Πότε πρέπει να ξεκινήσω; Κυρίως όντας νέος. Τότε δηλαδή που υπάρχει το όραμα, η ελπίδα και η προοπτική ως αβίαστοι συνοδοιπόροι ενός ατόμου που είναι έτοιμο να προσφέρει στην κοινωνία ως ελεύθερος άνθρωπος. Λόγια που ηχούν μέσα στον χρόνο σαν καμπάνες συνείδησης είναι αυτά του μεγάλου συνθέτη Μάνου Χατζηδάκι (23.07.1989) για τη νεολαία: «Ένας νέος που δεν μετέχει στα κοινά, είναι ανάξιος να λέγεται νέος. Δεν μπορεί ένας νέος να εξαντλείται στα ερωτικά του ενδιαφέροντα, στις σπουδές του, στα χορευτικά και στην ιδεολογία του Ολυμπιακού. Η νεολαία σήμερα απέχει από τα κοινά κι αυτό θα δημιουργήσει πολίτες αδιάφορους. Και οι αδιάφοροι πολίτες ανοίγουν τις πόρτες στα δεινά. Πιστεύω πως μια κυβέρνηση που θα προκύψει μελλοντικά, πρέπει να φροντίσει ώστε να τοποθετήσει ανάμεσα στους νέους τις έννοιες της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας. Ώστε όλα τα σκοταδιστικά στοιχεία, οποθενδήποτε προερχόμενα, να αντιμετωπίζουν την αντίδραση της υγιούς νεολαίας. Μόνο έτσι θα είμαστε ήσυχοι ότι ο τόπος θα προχωρήσει σωστά. Φτιάξε ελεύθερους ανθρώπους, για να έχεις ελεύθερο χώρο.»

Η Ελλάδα ακούγεται μέσα από τις φωνές της: Γιάννης Ρίτσος, Μάνος Χατζηδάκις, Κωστής Παλαμάς, Κωνσταντίνος Καβάφης, Μάνος Λοίζος, Νίκος Καζαντζάκης. Μερικά από τα ονόματα που μας φωνάζουν, που μας καλούν να αφυπνιστούμε και να  α φ υ π ν ή σ ο υ μ ε  με  τη  σειρά  μας  σ υ ν ε ι δ ή σ ε ι ς  αποπροσανατολισμένες, χαμένες στο λήθαργο του πεσιμισμού, στη δίνη της πνευματικής νωθρότητας, στη «μόδα της παραίτησης». Τρέξε, για να προλάβεις. Δες, για να προβλέψεις. Άκου, για να ακροαστείς.

Ας αρχίσουν οι χοροί κι ας μην ξέρουμε να χορεύουμε. Ας ξεκινήσουν τα «γιατί» κι ας μην έχουμε να τους δώσουμε απαντήσεις. Ας προσπαθήσουμε να λύσουμε τα προβλήματα, κι ας μην ξέρουμε στην αρχή τον τρόπο. Κι όλα αυτά μέσα σε μια κοινωνία που δεν θα πνίγει, αλλά που θα εμπνέει. Μέσα σε ένα κράτος που θα έχει ελαφρύτερες ενοχές, ώστε να σταματήσει να βουλιάζει από το βάρος των τύψεών του. Μέσα σε μια χώρα που θα θυμηθεί το πώς μεγάλωσε. Σε μια χώρα που δεν θα  αντιπροσωπεύουμε απλώς έναν ακέραιο αριθμό από το 1 ως το 11.000.000. Σε μια χώρα που η Εφορία δεν θα μας αντιμετωπίζει ως κωδικούς, τα παντοπωλεία ως «bar codes», οι τράπεζες ως χρέος, η τηλεόραση ως τηλεθέαση, ο ταχυδρόμος ως κώδικες, οι βουλευτές  ως ποσοστά, το ΙΚΑ ως χαρτί προτεραιότητας, το σχολείο ως βαθμούς, ο εργοδότης ως μισθό. Και εν τέλει ο χρόνος ως θύματά του. Ας κυνηγήσουμε τον χρόνο, ας γίνουμε εμείς η κραυγαλέα παύση του. Ας ακολουθήσουμε τα όνειρα, ας γίνουμε εμείς οι εφιάλτες τους.

«Διάβαζε!», μου ’λεγαν. «Διάβαζε να μη γίνεις αμόρφωτος, απαίδευτος!» Μου το ’λεγαν οι γονείς μου, οι παππουδογιαγιάδες μου, η αδερφή μου. Όμως τελικά άκουσα το ένστικτό μου. Και διάβασα. Διάβαζα στο Δημοτικό, στο Γυμνάσιο, στο Λύκειο, στο Πανεπιστήμιο, στο λεωφορείο, στο μετρό. Ύστερα, όμως, μου έμεινε συνήθεια. Άνοιγα κι άλλα βιβλία, πέρα απ’ αυτά που υπαγόρευε το αξιοσέβαστο Υπουργείο Παιδείας. Λογοτεχνία του Βενέζη, δοκίμια του Παπανούτσου, ποιήματα του Ελύτη.

Μετά το διάβασμα μάς μαθαίνουν ότι έρχεται η εξέταση. Εξέταση στο Δημοτικό, εξέταση στο Γυμνάσιο, εξέταση στο Λύκειο, εξέταση στο Πανεπιστήμιο. Και εξέταση στη ζωή. Και εκεί που νομίζεις ότι τα έχεις περάσει όλα με το πλατύ χαμόγελο της ικανοποίησης να σε «καρφώνει» μπροστά στους περαστικούς, γνωστούς, φίλους και συγγενείς, μένεις μετεξεταστέος. Γιατί, ενώ έμαθες στα βιβλία ότι το κράτος σε υπηρετεί, αντ’ αυτού σε διώκει. Γιατί, ενώ κάπου πήρε το μάτι σου ότι οι εκλεγμένοι βουλευτές σε αντιπροσωπεύουν, τελικά σε διαπομπεύουν. Και δίνεις ξανά εξετάσεις. Στο ίδιο μάθημα. Εν τω μεταξύ η ύλη αυξάνεται και οι εξεταστές γίνονται πιο επικίνδυνοι, καθώς εσύ γνωρίζεις περισσότερα από εκείνους (που σε κυβερνούν). Αναγκάζονται να σε ρωτούν πράγματα  ε κ τ ό ς  ύ λ η ς, που απαιτούν μια γενική μόρφωση, την οποία εκουσίως δεν σου παρείχαν, για να μην μπορέσεις να αντιδράσεις, όταν έρθει η στιγμή. Και ενώ ο Παύλος, η Μίνα και άλλοι δυο – τρεις μας μπορούμε να βροντοφωνάξουμε «όχι», έρχεται ο Γιάννης, ο Μιχάλης, η Ελένη, η Μαρίνα, ο Αριστείδης, ο Ιάκωβος, ο Τάσος, η Μαρία, η Ελισάβετ και ο Μανούσος και πατάνε το φρένο και μας κόβουν. Γιατί; Διότι διάβασαν μόνο τη διδακτέα ύλη. Δεν μπορούν να απαντήσουν παρακάτω.

Μιλάω αλληγορικά, γιατί μας απαντούν «αλιγατόρικα», με κροκοδείλια δάκρυα. Μία πρόταση αλλάζει νόημα με το «δεν» και ένας αριθμός αλλάζει τιμή με το «πλην». Το  π ρ ό σ η μ ο  τ η ς  χ ώ ρ α ς  τ ο  β ά ζ ο υ μ ε  ε μ ε ί ς  κ α ι  δ υ σ τ υ χ ώ ς αυτό ακόμη δεν το έχουμε καταλάβει. «Η Ελλάδα μπορεί και θα τα καταφέρει», «Εμείς θα σώσουμε την Ελλάδα» κ.ο.κ. Τι θα γινόταν αν έλεγε κάποιος στη Βουλή των Ελλήνων «Εμείς δεν μπορούμε σώσουμε την Ελλάδα»; Θα μιλούσε ειρωνικά; Περιπαιχτικά; Ή απλώς θα έλεγε την αλήθεια; Τι θα εκτιμούσε τότε ο πλανημένος από την έτοιμη τροφή πολίτης; Θα ξυπνούσαμε; Ίσως οι ερωτήσεις θεωρηθούν ρητορικές.

Στην αρχαία φιλοσοφία κάποιοι τύποι - νομίζω  Πλάτωνας, Σωκράτης, Αριστοτέλης τους έλεγαν - αναζητούσαν συνεχώς την αλήθεια. Λογομαχούσαν σε έντονο βαθμό μάλιστα, όταν κανείς προσπαθούσε να τους αποσπάσει από το στόχο τους και να τους ξεγελάσει. Στη μοντέρνα φιλοσοφία κάποιοι άλλοι τύποι προσπαθούν να κρύψουν την αλήθεια, να βγάλουν απ’ την διδακτέα ύλη κάθετί που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί εναντίον τους και να τους εξασθενίσει. Και τι θα μπορούσε να τους αποδυναμώσει ή ακόμη και να τους αφοπλίσει; Η παιδεία.

Δεν είχαμε μάθει να κρίνουμε. Όταν, λοιπόν, αποκαλύφθηκε και το υπόλοιπο παγόβουνο της πολιτικής διαφθοράς, πέρα από την κορυφή του, τότε εκστασιαστήκαμε! Δεν το περιμέναμε! Εξ ου και η εκδικητική ψήφος πλέον σε κομματικό σχηματισμό με σημαία του την καθίζηση βασικών ατομικών δικαιωμάτων. Όμως δεν φταίνε αυτοί, γιατί δεν τους διδαχτήκαμε. Δεν ήταν στα «sos». Δεν μπορούσαμε να τους αντιμετωπίσουμε έγκαιρα, διότι τα προηγούμενα ψηφοδέλτιά μας ήταν έγκυρα... Και έτσι δημιουργούνται πλέον νέες θεωρίες: η προαναφερθείσα «των υπανθρώπων» (sic), της μισαλλοδοξίας, «των άκρων» και πολλές άλλες. Πενία ιδεών τέχνας κατεργάζεται...

Τώρα που το σκέφτομαι, καλύτερα που δε ζει ο Πλάτωνας στις μέρες μας. Θα απογοητευόταν από την πλήρη αδιαφορία που θα του έδειχναν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, καθώς το μοναδικό κανάλι που  ί σ ω ς  τον καλούσε για συνέντευξη θα ήταν η δημόσια τηλεόραση. Ο μισός κόσμος θα τον έλεγε κομμουνιστή και ο άλλος μισός φασίστα. Επομένως, κατά μία άποψη, είναι τυχερός που δεν γεννήθηκε στην εποχή μας. Πολύ τυχερός. Έγραψε την «Απολογία» του δασκάλου του, χωρίς να μπορεί να προβλέψει ότι περίπου 2.500 χρόνια μετά θα αναζητείτο ο αντικαταστάτης του, για να γράψει την απολογία ενός ολόκληρου έθνους. Ενός έθνους που μπορεί ακόμη να τα καταφέρει αν διαβάσει και τα υπόλοιπα κεφάλαια, που βρίσκονται εκτός διδακτέας ύλης.

«Διάβαζε!», μου ’λεγαν.

Το έκανα. Κι ύστερα σιωπή...

---

[1] Όπως είχε πει και ο Νίκος Καζαντζάκης στην Αναφορά στο Γκρέκο: «να γυμνάζεις το νου, να μη σε αποβλακώνει η βεβαιότητα, να βρίσκεις μπροστά σου μια πόρτα κλειστή και να μάχεσαι να την ανοίξεις».

[2] Κ.Π. Καβάφης, Ιθάκη, στ.6-12.

[3] Paulo Coelho, Το χειρόγραφο της Άκρα, εκδόσεις Λιβάνη, 2013

[4] Πρακτικά της Βουλής των Ελλήνων, 18.12.2012, Ζαρούλια Ελένη, βουλευτής Χρυσής Αυγής.

[5] Βλ. «Το κράτος και το μονοπώλιο της βίας. Θεωρήσεις και μεταβολές», της Μαρίας Μαρκαντωνάτου, εκδ. Παπαζήση, 2009